اعطای مهلت ارفاقی یا اضافی به روش آلمانی، شرطی است که در قرارداد ذکر میشود و به‌موجب آن، در صورت عدم انجام تعهدات قراردادی از جانب متعهد، طرف مقابل مهلتی اضافه را جهت انجام تعهد در اختیار وی گذاشته و در این مدت، از فسخ و یا الزاام به انجام عین تعهد خودداری می ورزد.
1.ضمانت اجراهای قراردادی در حقوق ایران:
فرض کنید که شما یک قرارداد پیمانکاری با الف منعقد می‌کنید و در آن درج می‌کنید که نامبرده در تاریخ مرداد 1404 باید آپارتمانی را احداث کند. در این حالت، الف متعهد است که در تاریخ مذکور به تعهد خود عمل نموده و آپارتمان را احداث نماید. اگر چه اشخاص اصولا به تعهدات خود عمل می‌کنند اما فرض کنید که الف به طور استثنایی در تاریخ مقرر آپارتمان را احداث نکرده است. سه راه پیش روی ما خواهد بود:
1.1. اجبار به انجام عین تعهد:قاعده اولیه در حقوق ایران همین مورد است. یعنی الزام به انجام عین تعهد. به بیان ساده، یعنی الف را مجبور کنیم که به تعهدات خود عمل کرده و آپارتمان را احداث نماید. این ضمانت اجرا اولین و مهمترین ضمانت اجرا است که در صورت انجام ندادن تعهد بر شخص بار میشود.
در مورد تعهداتی که از نوع تعدد مطلوب اند، میتوان در عین اجبار، خسارات را نیز دریافت نمود. تعدد مطلوب به زبان ساده، یعنی انجام یک عمل برای اشخاص دارای مطلوبیت است ولو آنکه در اجرای آن تاخیر صورت گیرد. مثلا احداث خانه برای ما مطلوبیت دارد ولو آنکه با 3 ماه تاخیر احداث شود.
در مقابل تعدد مطلوب، وحدت مطلوب قرار دارد که به موجب آن، تعهد ذکر شده در قرارداد، تنها در یک زمان مشخصی برای ما مطلوبیت دارد و بعد از پایان مدت، دیگر مطلوب ما نخواهد بود. مثلا اگر ما مبلغی پول به راننده تاکسی دهیم که ما را به فرودگاه برساند و نامبرده با تاخیر برسد، در این حالت دیگر نمی‌توان اجبار وی به انجام تعهد را خواست؛ چرا که ما به سفرمان نرسیده ایم و اجبار وی بی معنی است. در این حالت تنها میتوان خسارت را گرفت.
1.2. اگر امکان اجبار نبود، راه بعدی فسخ قرارداد و گرفتن خسارات ناشی از فسخ است. فرض کنید الف نقاش ماهری است که تعهد کرده است تابلوی زیبایی را برای ب نقاشی کند. میان الف و ب اختلاف پیش می آید و امکان اجبار الف به کشیدن نقاشی نیست. در واقع در این حالت الف از انجام تعهدات قراردادی خود امتناع می کند. در این حالت از آنجا که کشیدن نقاشی تنها از الف بر می آید و امکان اجبار وی فراهم نیست، تنها می توان خسارات ناشی از عدم انجام تعهد را درخواست نمود. مثلا ب میتواند بگوید که این نقاشی را برای فروش در یک حراجی میخواسته است و به دلیل عدم انجام تعهد از جانب الف، حراجی مزبور برگزار نشده و خساراتی را متحمل شده است.
دوراهی که بیان کردیم، راه‌های مرسوم در حقوق ایران است؛ اما راه سومی نیز وجود دارد که به آن کمتر پرداخته شده است:
1.3. به وی مهلت اضافی دهید که تعهد خود را انجام دهد. این مورد دقیقا همان بحثی است که تحت عنوان مهلت ارفاقی مطرح میشود.
2. روش آلمانی درج مهلت ارفاقی (Naschfrist):
قبل از پرداختن به روش آلمانی درج مهلت ارفاقی، بهتر است در ابتدا مهلت ارفاقی را تعریف نماییم:
مهلت ارفاقی یا مهلت اضافی، در واقع مدت‌زمان اضافه‌ای است که پس از اتمام مهلت انجام تعهد، به متعهد اعطا میشود تا نامبرده بتواند تعهدات را به انجام برساند. مثلاً اگر به پیمانکاری که قرار بوده است تا پایان مهرماه واحد آپارتمانی را تکمیل نموده و تحویل دهد،بگوییم که تا تاریخ آبان 1404 مهلت مازاد دارد که خانه را احداث کند، در واقع، ما یک مهلت ارفاقی یک ماهه برای وی در نظر گرفته‌ایم.
در حقوق ما، آن‌گونه که بایدوشاید به مهلت اضافی اشاره‌ای نشده است. تنها از مفهوم ماده 277 قانون مدنی میتوان این مفهوم را برداشت نمود که عنوان داشته است: «متعهد نمی‌تواند متعهدله را مجبور به قبول قسمتی از موضوع تعهد نماید؛ ولی حاکم میتواند نظر به وضعیت مدیون، مهلت عادله یا قرار اقساط دهد.»
مهمترین اشکال این مقرره آن است که اعطای آن دست قاضی است. یعنی قاضی باید تشخیص دهد که باید به متعهد مهلت اضافی اعطا شود یا نه. درحالی‌که در بحث‌های قراردادی، اشخاص تمایل دارند که جزئیات توافق را خودشان تعیین کنند؛ بنابراین روش درج مهلت ارفاقی به روش آلمانی مطرح میگردد.
واژه‌ی Naschfrist( ناخ فرست) یک کلمه‌ی آلمانی محسوب میشود که در زبان فارسی، به مهلت اضافی یا دوره‌ی ارفاقی ترجمه میشود. ریشه‌ی این نهاد حقوقی را بیشتر به کشور آلمان مرتبط دانسته‌اند؛ هرچند در حال حاضر، این نهاد حقوقی در بسیاری از نظام‌های جدید ملی و بین‌المللی مورد استفاده قرار گرفته است. در قانون مدنی آلمان مواد متعددی به بحث مهلت ارفاقی اشاره کرده‌اند. از آن جمله میتوان به مواد 323 یا 627 قانون مدنی آلمان (BGB) اشاره نمود:
323 (1) If, in the case of a reciprocal contract, the obligor does not render an act of performance which is due, or does not render it as contractually agreed, then the obligee may rescind the contract, provided the obligee has specified, without result, an additional period of time for performance or cure.637 (1) If there is a defect in the work, the customer may, after the expiry without result of a reasonable period specified by them for cure, remedy the defect themselves and demand reimbursement of the necessary expenses, unless the contractor rightly refuses cure.
طبق مواد مذکور، در صورتی که قراردادی انجام نشود، متعهد له (کسی که تعهدی به سود وی صورت پذیرفته است) نمی‌تواند بلافاصله مطالبه‌ی الزام به انجام عین تعهد نموده و یا قرارداد را فسخ کند. بلکه می‌بایست مهلت اضافه‌ای را در اختیار متعهد قرار دهد و پس از اتمام مهلت ارفاقی، میتواند از ضمانت اجراهای قانونی استفاده کند. در واقع، این فرصت در اختیار متعهد قرار داده شده است تا در فرصت باقی مانده، تعهد را انجام داده و به اجرای قرارداد باز گردد.
درج چنین ضمانت اجرایی در قرارداد موجب میشود که در صورت نقض عهد و انجام‌ندادن موضوع قرارداد، اجبار به انجام عین تعهد اولین گزینه ما نباشد و بتوان از گزینه‌های دیگر نیز استفاده کرد.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد امور قراردادها بر روی دکمه زیر کلیک کنید
2.1. مزایای مهلت ارفاقی:
اعطای مهلت ارفاقی مزایای زیادی دارد که در اینجا به تعدادی از آنها اشاره میکنیم.
2.1.1. انگیزه انجام تعهد را برای متعهد افزایش میدهد. در واقع اگر مهلت اضافی در نظر نگیریم، در پایان زمان انجام تعهد، متعهد می‌داند که تعهد را با اجبار قانون و دادگاه انجام خواهد داد و بنابراین دیگر انگیزه ای برای اجرای اختیاری تعهد نخواهد داشت. به بیان دیگر، اجرای اجباری عین تعهد باعث میشود که متعهد، مورد تعهد را با کیفیت لازم انجام ندهد و این برای طرفین مطلوب نخواهد بود. اعطای مهلت اضافی، فرصت دوباره ای را در اختیار متعهد قرار میدهد تا مورد تعهد را با اختیار و کیفیت لازم انجام دهد.
2.1.2. اعطای مهلت اضافی، به سود متعهد له است. متعهد له کسی است که تعهد به سود وی صورت پذیرفته است. مثلا در فرض فوق، پیمانکار تعهد می کند که خانه ای را به سود ب احداث کند. در این حالت ب متعهد لهِ قرارداد خواهد بود. معمولا متعهد له به دنبال انجام اصل تعهد است و نمی خواهد قرارداد را فسخ کند و یا از طرف مقابل خسارت بگیرد. مثلا ب به دنبال آن است که خانه ای برای وی احداث شود نه اینکه از بابت ساخته نشدن خانه از پیمانکار خسارت بگیرد! بنابراین انجام تعهد اصلی، مطلوب اولیه‌ی وی می‌باشد. دادن مهلت اضافی باعث میشود که پیمانکار خانه را ساخته و ب هم خانه دار شود.
توجه داشته باشید که اعطای مهلت اضافه، به‌نوعی جایگزین الزام به انجام عین تعهد قانونی محسوب میشود. توضیح بیشتر اینکه در شرط قراردادی باید ذکر شود که در صورت نقض تعهد توسط متعهد، متعهدله به وی مهلت اضافه‌ای برای انجام تعهد اعطا خواهد نمود و در فرض عدم اجرای تعهد در مهلت اضافی، متعهدله بدون نیاز به الزام متعهد به اجرای عین تعهد، مستحق حق فسخ و خسارات خواهد بود. تحقق فوری حق فسخ پس از الزام به انجام عین تعهد، بدین‌ترتیب مزیتی غیرقابل‌انکار برای متعهدله ایجاد خواهد نمود.
2.1.3. اعطای مهلت اضافی از لحاظ زمانی به سود طرفین خواهد بود. علت آن است که اگر مهلت اضافی صورت نگیرد، متعهدله می بایست به دادگاه و یا داوری رفته و با صرف هزینه های مادی و زمانی، الزام به انجام عین تعهد را مطالبه نماید. در حالی که اعطای مهلت اضافی یا ارفاقی، موجب میشود که یک فرصت انجام تعهد مازاد (به جایگزینی مرحله الزام به انجام عین تعهد) برای متعهد ایجاد شود و دیگر بحث طرح دعوا و چالش های آن برای الزام وی به اجرای عین تعهد مطرح نشود.
2.1.4. اعطای مهلت ارفاقی، سوء نیت متعهدی که قرارداد را نقض کرده است هویدا میکند. در بسیاری موارد، متعهد زمانی که با اعتراض یا اِعمال فسخ متعهدله روبرو میشود، مدعی عدم آگاهی از خواسته‌ی متعهد، یا عذری مانند فورس ماژور یا عدم توجه و عدم سوء نیت در نقض قرارداد میگردد. اعطای مهلت ارفاقی که همراه با تصریح موارد نقض قرارداد توسط متعهدله به متعهد است، باعث میشود بهانه‌های فوق‌الذکر از متعهدِ متخلف گرفته شده و تردیدی در ایجاد حق فسخ برای متعهدله باقی نماند.
2.1.5. در برخی از قراردادها، فسخ قراردادها خسارات شدیدی را بر متعهد وارد میسازد. درج مهلت ارفاقی مانع از بروز چنین خساراتی میگردد.
ما به منظور تقریب به ذهن به دو نمونه از این قراردادها اشاره میکنیم:
تصور کنید یک تاجر ایرانی هستید که تعدادی جنس را از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس خریداری کرده‌اید. متاسفانه فروشنده در مدت‌زمان مشخص به ارسال جنس‌ها اقدام نکرده است. در این حالت، فسخ قرارداد ممکن است خسارات زیادی به شما بزند. مثلاً مجبور شوید در یک دادگاه خارجی طرح دعوا کنید یا آنکه زمان زیادی طول بکشد تا این فسخ اجرایی شود. در واقع می توان اینگونه گفت که فسخ قرارداد در تعدادی از قراردادها زیان های زیادی را به متعهد تحمیل میکند و بهتر است قبل از اعمال حق فسخ مهلتی را برای متعهد لحاظ کنیم. در یک مثال دیگر، فرض کنید که در یک قرارداد پیمانکاری، مهلت یک ساله ای به پیمانکار اعطا شده است و پیمانکار بخشی از خانه را میسازد اما بعد از اتمام مهلت، کارفرما اقدام به فسخ عقد میکند. این مورد به ضرر پیمانکار بوده و زحمات وی را بر باد میدهد. با درج مهلت ارفاقی در قرارداد این فرصت به پیمانکار داده میشود که بعد از اتمام مهلت موضوع تعهد را به اتمام رساند و اگر نامبرده نتوانست ساختمان را تکمیل سازد، آن‌وقت قرارداد فسخ خواهد شد.
2.2. نمونه شرط:
در صورتی که متعهد تا پایان انقضای مهلت انجام تعهد، اقدام به انجام تعهدات خود ننمود، متعهدله موظف است یک مهلت ارفاقی متعارف جهت بازگشت متعهد به اجرای قرارداد و انجام تعهدات توسط متعهد به وی اعطا نماید. اعطای مهلت مزبور به‌موجب یک اظهارنامه‌‌ی رسمی انجام گرفته و در آن الزاماً باید تعهدات نقض شده و امکان فسخ قرارداد پس از انقضای مهلت ارفاقی ذکر شود. در صورت عدم ترمیم اجرای تعهدات توسط متعهد در دوره‌ی مهلت ارفاقی، متعهدله دارای حق فسخ قرارداد و مطالبه‌ی کامل خسارات خواهد بود.
جهت دریافت مشاوره و ارتباط با دکتر سعید نجات زادگان از طریق لینک زیر اقدام کنید.
نتیجه‌گیری:
1- درج شرط اعطای مهلت اضافی چه فوایدی دارد؟
از سویی، متعهدله بدون نیاز به مطالبه‌ی الزام به انجام عین تعهد، میتواند حق فسخ را به‌دست اورد و از سویی دیگر، متعهد با حسن نیت، می‌توانند فرصت مازادی برای اجرا عین تعهد و بازگشت به قرارداد به دست آورد.
2- در صورت عدم انجام تعهدات قراردادی، چه ضمانت اجراهایی گریبان‌گیر متعهد خواهد بود؟
اجبار وی به انجام عین تعهد، فسخ قرارداد و پرداخت خسارتالبته در صورت درج شرط اعطای مهلت ارفاقی، این مهلت میتواند با اجبار به انجام تعهد جایگزین شود.
مهلت اضافی یا ارفاقی به روش آلمانی چیست؟
شرطی است که در قرارداد ذکر شده و به‌موجب آن در صورت عدم انجام تعهدات در زمان مشخص، طرف دیگر قبل از اعمال ضمانت اجراهای قراردادی، باید مدتی را برای انجام تعهدات در اختیار متعهد قرار دهد.
به‌خاطر داشته باشید که درج مهلت اضافی در حقوق ایران شناخته شده نیست و بسیاری از اشخاص حتی از وجود چنین امکانی بی‌اطلاع‌اند. بهتر است در هنگام تنظیم قرارداد خود، از راهنمایی‌های یک متخصص حقوقی بهره‌مند شوید.
