قرارداد ادغام و تملک استارتاپ‌ها قراردادی است که میان دو یا چند استارتاپ یا شرکت تجاری یا کسب وکار منعقد شده و به‌موجب آن، شرایط مربوط به ادغام و تملک آنها مورد توافق قرار می‌گیرد.
در فضای رقابتی امروز، ادغام استارتاپ‌ها و یا تملک آنان، یکی از استراتژی‌های مهم در بازار است. استراتژی که اگر به‌خوبی پیاده‌سازی شود، سود سرشاری را نصیب سرمایه‌گذاران و سهامداران خواهد نمود. به دلیل اهمیت این موضوع، ما در این مقاله قصد داریم به بررسی این دو نهاد حقوقی بپردازیم تا اشخاص با دید بازتری با این موضوعات مواجه شوند. قبل از پرداختن به قرارداد ادغام و تملک استارتاپ، بهتر است به تفاوت‌های ادغام و تملک بپردازیم.
۱.تفاوت‌های ادغام (Merge) و تملک (acquisition):
ممکن است مخاطب، این دو نهاد حقوقی را یکسان بداند؛ اما این دو نهاد تفاوت‌هایی با هم دارند.
زمانی که شرکتی، شرکت دیگری را صاحب می‌شود، این فرایند را تملک یا تملیک گویند. این تملک می‌تواند ناشی از اراده و خواست دو شرکت باشد یا آنکه یک شرکت بزرگ‌تر، شرکت کوچک‌تری را تملک نموده و عملاً با تصاحب آن، یک رقیب را از میدان بیرون اندازد. بدیهی است که در این حالت، شرکت خریداری شده دیگر استقلال عملی از خود نداشته و تحت کنترل شرکت بزرگ‌تر خواهد بود. همانگونه که در مباحث قبلی اشاره کردیم، مثال این مورد، خرید فراری توسط شرکت فیات است.
ادغام اما به فرضی اشاره دارد که دو شرکت به‌جای اینکه به‌تنهایی عمل کنند و رقیب هم باشند، با یکدیگر ترکیب شده و یک هویت جدید را تشکیل می‌دهند. در این حالت با یکپارچه شدن دو شرکت، توان آنان افزایش‌یافته و بهتر به اهداف مورد نظر خود دست خواهند یافت. نمونه داخلی ادغام در حوزه استارتاپ‌ها بسیار است؛ اما در این مورد می‌توان به ادغام آلونک و شیپور اشاره کرد. در این ادغام، از توان استارتاپ آلونک استفاده شد تا آگهی‌های مربوط به املاک و مستغلات در شیپور به نحو بهتری دیده شده و مدیریت شوند.
ادغام انواع مختلفی دارد که مهم‌ترین آن ادغام عمودی و افقی است. در ادغام عمودی، دو استارتاپ یا شرکتی را داریم که محصولات و خدمات یکسانی را ارائه نمی‌کنند، اما به دلیل اهداف یکسانی که دارند با هم ادغام می‌شوند. ادغام افقی اما در حالتی صورت می‌گیرد که دو شرکت خدمات مشابهی را ارائه می‌دهند. در این حالت، دو رقیب مختلف در بازار با هم ادغام شده و قدرتشان افزایش می‌یابد. مثال آن ادغام دیزنی و پیکسار بود که هر دو در حوزه ساخت انیمیشن پیشر‌و بودند. با ادغام این دو، عملاً دو رقیب با یکدیگر متحد شده و توان خود را افزایش دادند.
بنابراین، در یک مقایسه کلی، در تملک، نام و اهلیت شرکت تغییری نکرده و پابرجا میماند؛ اما در ادغام این‌گونه نیست و هویت جدیدی پدید می‌آید.
| ویژگی | تملک | ادغام |
| ماهیت فرآیند | یکی ،دیگری را می‌خرد. | دو شرکت باهم تلفیق می‌شوند. |
| هویت شرکت | شرکت خریدار باقی میماند، دیگری جذب می‌شود. | هردو باهم ترکیب و هویت جدیدی را تشکیل می‌دهند. |
| کنترل | شرکت خریدار کنترل کامل دارد. | کنترل بصورت مشترک یا ساختار جدید تعریف می‌شود. |
| نمونه ها | فراری__ فیات | آلونک+شیپور/دیزنی+پیکسار |
| انواع | ندارد | ادغام افقی(شرکت های مشابه) وعمودی(شرکت های مکمل) |
| هدف اصلی | حذف رقبا یا گسترش قدرت | هم افزایی،افزایش توان رقابتی |
۲.قراردادهای ادغام و تملک استارتاپ‌ها (M&A Contracts)
قراردادهای مربوط به ادغام و تملک استارتاپ‌ها با حروف اختصاری M&A Contracts نشان داده می‌شوند که به ترتیب از حروف ابتدایی Merge و Acquisition تشکیل شده است.
قراردادهای ادغام و تملک استارتاپ‌ها، قراردادهای مهمی هستند که شرایط مربوط به ادغام و تملک استارتاپ‌ها را مشخص می‌سازند. در این قراردادها، شروط مختلفی از قبیل تعهدات و حقوق طرفین، بحث‌های مربوط به مالکیت فکری، انتقال سهام، نحوه تعیین دارایی‌های استارتاپ و… درج می‌شود. به همین دلیل، در تنظیم این قرارداد باید نهایت دقت را مبذول داشت. ما در ادامه به کاربرد و جزئیات این قرارداد خواهیم پرداخت.
2.1. کاربردهای قرارداد ادغام و تملک:
2.1.1. کاهش فضای رقابتی: کاربرد ادغام و تملک در رابطه با بحث های رقابتی است. استارتاپ ها با رقبای بسیاری دست و پنجه نرم می‌کنند. آنها در مواجه با این رقبا می‌بایست هم قیمت خدمات و کالاهای خود را کاهش دهند و هم خلاقیت خود را بالاتر ببرند. یکی از راه هایی که می‌توان از این چالش رهایی یافت، تملک استارتاپ های دیگر و یا ادغام در آن‌هاست. در این حالت دیگر رقبا یک تهدید محسوب نشده و عملا دو استارتاپ با همکاری یکدیگر کار خواهند کرد. البته این رفتار ممکن است توسط نهادهای تنظیم‌گر رقابت، یک رویه‌ی ضدرقابتی شناسایی شده و چالش‌هایی را پدید آورد.
2.1.2. استفاده از دارایی های دیگران: اگر شما یک استارتاپ یا شرکت باشید، برای افزایش سرمایه و قیمت سهام خود باید دارایی های فکری خود را ایجاد کرده و از طرف دیگر برای محصولاتتان به دنبال مشتری باشید. ادغام و تملک در حقیقت یک راه میانبر به شما پیشنهاد می‌دهد. به این صورت که با ادغام در یک استارتاپ یا تملک آن، می‌توان از دارایی های فکری آن استفاده کرده و از دایره مشتریان آن نیز بهره مند شد.
2.1.3. کاهش هزینه های عمومی: با استفاده از دانش و تخصص طرف دیگر می‌توانید مطمئن باشید که محصولات و خدمات شما با قیمت پایین تر و کیفیت بالاتری تولید شده و میزان فروش شما افزایش خواهد یافت.
2.2. اهمیت این قرارداد:
2.2.1. ایجاد یک چارچوب حقوقی برای روابط طرفین: قرارداد ادغام و تملک،شرایط مورد توافق طرفین را مشخص میکند و از اهمیت بالایی برخوردار است. در این قرارداد، طرفین عقد و سهامداران استارتاپ نیز مشخص می‌گردد. چنین قراردادی مشخص کننده حقوق و مسئولیت های طرفین بوده و تعهدات طرفین نیز در قرارداد درج می‌گردد.
2.2.2. حمایت از منافع طرفین: در این قرارداد، منافع طرفین درج شده و روش های حمایت از آن نیز ذکر می‌شود. قرارداد مزبور شامل موارد زیر است: هزینه های مربوط به ادغام و تملک، شرایط پرداخت هزینه ها، مسئولیت های طرفین و خساراتی که در صورت نقض تعهد باید پرداخت شود. مثلا در قرارداد ذکر می‌شود که تمامی سهام شرکت ب توسط شرکت الف به قیمت هر سهم ده هزار تومان خریداری شده و پرداخت بصورت نقدی خواهد بود.
2.2.3. مشخص کردن اهداف و انگیزه های طرفین: قرارداد ادغام و تملک در واقع هدف و انگیزه های طرفین را در عقد مشخص کرده و بدین ترتیب مانع از بروز اختلاف و چالش های حقوقی خواهد شد.
2.2.4. ایجاد یک ضمانت اجرای حقوقی مناسب: همانگونه که در مباحث قبلی اشاره کردیم، یکی از ویژگی های مهم قراردادها آن است که ضمانت اجرای حقوقی دارند. به بیان ساده تر، در صورتی که شخصی اقدام به نقض قراردادی نمایند، می‌توان از وی شکایت کرده و جبران خسارت را خواستار شد. این امر در قرارداد های ادغام و تملک نیز وجود دارد و با تنظیم یک قرارداد مناسب، می‌توان مانع از بروز اختلافات شده و یا در صورت بروز اختلافات، فرآیند رسیدگی به اختلاف را کاهش داد. مثلا می‌توان از شروط داوری در قرارداد استفاده کرد تا فرآیند رسیدگی کوتاه تر شود، یا آنکه اسناد مربوطه به صورت رسمی تنظیم شود تا چالش های حقوقی به حداقل کاهش یابد.
برای مشاوره حقوقی با دکتر سعید نجات زادگان
روی متن زیر کلیک کنید
2.3. مراحل تنظیم قرارداد:
مرحله اول: در مرحله اول باید بررسی کنید که چه شرکتی برای ادغام و یا تملک توسط استارتاپ شما مناسب است. به بیان ساده‌تر، اهداف خود را آنالیز کنید. در این قسمت باید ببینید که این شرکت‌ها و استارتاپ‌ها، ارزش سهامشان چه مقدار است و آیا از لحاظ اقتصادی آینده‌ای برای آنان وجود دارد یا نه.
مرحله دوم: در این مرحله می‌بایست با استارتاپ دیگر به مذاکره بپردازید. این مذاکره حول محور بخش‌های مهم قرارداد جریان خواهد داشت. مثلاً باید دررابطه‌با قیمت لازم برای تملک سهام یک شرکت مذاکره نمایید و سرنوشت دارایی‌ها را بعد از ادغام و تملک مشخص سازید.
مرحله سوم: تدوین قرارداد و اجرایی‌کردن آن: در این مرحله پس از مذاکره، قرارداد جدید تدوین شده و اجرایی می‌شود. در این مرحله بایستی موارد زیر را درنظر داشته باشید:
1) تایید هیات مدیره و یا مجامع عمومی: به جهت اهمیت ادغام و تملک، نهادهای مهم در شرکت می بایست در این زمینه تصمیم گیری نمایند. در این رابطه باید به اساسنامه شرکت مراجعه کرده و نهاد صالح برای تایید ادغام و تملک را شناسایی کرد. اصولا مجمع عمومی فوق العاده در این رابطه تصمیم گیری میکند مگر آنکه اختیار تصمیم گیری به دست هیئت مدیره سپرده شده باشد.
2) نحوه تصمیم گیری در موجودیت جدید: در فرضی که ادغامی صورت می‌گیرد، باید مشخص شود که نحوه تصمیم گیری در شرکت جدید به چه نحوی خواهد بود.
2.4. مقدمات لازم برای انعقاد قراردادهای ادغام و تملک:
زمانی که استارتاپ شما اقدام به مذاکره در جهت رسیدن به توافق می کند، ممکن است اطلاعاتی را رد و بدل کنید که منجر به افشای اسرار تجاری شود. به دلیل مقابله با چنین امری، بهتر است قبل از انعقاد قرارداد اصلی و در هنگام مذاکره موارد زیر را درنظر داشته باشید 2.4.1. توافق‌نامه محرمانگی: اگر می‌خواهید در هنگام مذاکرات و تدوین قرارداد، اسرار تجاری شما و اطلاعاتتان محفوظ بماند، بهتر است توافق‌نامه محرمانگی را جدی بگیرید. با امضای این قرارداد، خیال شما از بابت انتشار اطلاعاتتان آسوده خواهد شد. این توافقات خود اجزای مختلفی دارد که شامل موارد زیر می‌گردد:
2.4.1.1. حمایت از مالکیت فکری: با درج چنین شرطی، در هنگام مذاکره، آورده های فکری شما مورد حمایت قرار گرفته و با اطمینان بیشتری در مذاکره شرکت خواهید کرد.
2.4.1.2. تعهد بر عدم افشای اطلاعات: با درج چنین تعهدی در قرارداد، اطلاعات استارتاپ و شرکت شما در خلال مذاکره محفوظ مانده و منتشر نخواهد شد.
2.4.1.3. شروط مرتبط با عدم همدستی (Non-Solicitation Clauses): این شروط به این دلیل وضع می‌شود که مانع از تبانی یک طرف با کارمندان و یا تامین کنندگان طرف دیگر شود. مثلا الف با کارمندان استارتاپ ب دست به یکی کرده و اسرار تجاری وی را بدست می آورد. به منظور مقابله با چنین امری بهتر است این شرط در قرارداد ذکر شود.
2.4.2.شرایط مقدماتی: شرایطی را بیان میکند که قبل از انجام فرایند ادغام و تملک باید صورت پذیرد. این شرایط می‌تواند شامل تاییدیه سازمان‌های قانونی، تاییدیه سهامداران و سایر اسناد قانونی گردد. تعدادی از این شرایط را در ادامه ذکر می‌کنیم:
2.4.2.1. مطابقت با قانون و اخذ تصویب نامه ها: گرفتن مجوز های لازم از نهاد های نظارتی. باید به این امر اشاره نمود که در قانون تجارت ایران، مقررات مشخصی برای ادغام و تملک وجود ندارد؛ اما این امر به معنای نبود مقررات نیست. در رابطه با ادغام و تملک بایستی مقررات دیگری را رعایت نمود. مثلا طبق ماده 48 و 61 قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی، در صورتی که ادغام منجر به موارد زیر شود، از جانب مقامات باطل تلقی شده و واجد اثر نخواهد بود:- درصورتی‌که در جریان ادغام، قیمت کالا و یا خدمتی به طور نامتعارفی با افزایش روبرو شود.- ادغام خلاف رقابت منصفانه بوده و مثلاً منجر به قیمت‌گذاری تبعیض‌آمیز شود.- درصورتی‌که ادغام منجر به تمرکز شدید در بازار شده و یا منجر به ایجاد شرکت بنگاه یا شرکت کنترل‌کننده در بازار شود
– درصورتی‌که در جریان ادغام، قیمت کالا و یا خدمتی به طور نامتعارفی با افزایش روبرو شود.- ادغام خلاف رقابت منصفانه بوده و مثلاً منجر به قیمت‌گذاری تبعیض‌آمیز شود.- درصورتی‌که ادغام منجر به تمرکز شدید در بازار شده و یا منجر به ایجاد شرکت بنگاه یا شرکت کنترل‌کننده در بازار شود.
2.4.2.2. تایید سهامداران: سهامداران استارتاپ یا شرکت در ادامه حیات شرکت نقش مهمی ایفا می‌کنند. از طرف دیگر، ادغام یا تملک می‌تواند تاثیراتی را بر روی سهام شرکت ها بگذارد. مثلا اگر الف قصد داشته باشد که شرکت ب را خریداری نماید، سهام شرکت ب مقداری افزایش خواهد یافت و سهام الف با مقداری کاهش قیمت مواجه خواهد شد. علت آن است که شرکت الف برای خرید سهام نیاز به سرمایه گذاری در شرکت ب دارد و به همین دلیل مقداری قیمت سهامش با کاهش روبرو خواهد شد. به همین دلیل ادغام و یا تملک سهام شرکت ها بایستی با رضایت آنان صورت پذیرد. اخذ این رضایت می‌تواند در مجامع عمومی فوق العاده صورت پذیرد.
2.5. نمونه قرارداد:
این قرارداد در تاریخ……….استارتاپ ادامه دهنده به شماره ثبت…………. و استارتاپ ادغام شونده به شماره ثبت……… منعقد شده استبا توجه به مذاکرات مقدماتی و توافقات اولیه، طرفین با علم و اراده بر موارد زیر توافق می نمایند:
۱)استارتاپ ادغام شونده بدین ترتیب تمامی دارایی ها، حقوق و اموال خود را به استارتاپ ادامه دهنده واگذار می نماید. به موجب این توافق، استارتاپ ادغام شونده ملزم است تمامی اسناد و مدارک لازم را به منظور انتقال موارد فوق الذکر در اختیار استارتاپ ادامه دهنده قرار دهد.
۲)استارتاپ ادامه دهنده به این ترتیب کلیه بدهی های استارتاپ ادغام شونده را برعهده می‌گیرد.
۳)از تاریخ این توافق، تمامی اعضای هیئت مدیره استارتاپ ادغام شونده با حفظ سمت در هیئت مدیره استارتاپ ادامه دهنده پذیرفته شده و عینا همان مقدار سهامی را که در استارتاپ ادغام شده داشتند به آنان اعطا خواهد شد.
توجه: این قرارداد به سبکی ساده و ابتدایی و صرفاً برای آشنایی ذهن مخاطبان با موضوع نوشته شده و مورد تایید دکتر سعید نجات زادگان نیست
نتیجه‌گیری:
1) ادغام و تملک چه تفاوت هایی با هم دارند؟
در ادغام، موجودیت جدیدی تشکیل می‌شود؛ اما در تملک، یک شرکت یا استارتاپ مالک شرکت یا استارتاپ دیگری می‌شود؛ بدون آنکه شخص حقوقی جدیدی ایجاد گردد.
2) قرارداد های ادغام و تملک استارتاپ چیست؟
قراردادی است که شرایط مربوط به ادغام و تملک استارتاپ را بیان کرده و حقوق و تعهدات طرفین را مشخص می‌سازد.
3) علت تمایل استارتاپ ها به ادغام و تملک چیست؟
کاهش هزینه‌های جاری، کاهش فضای رقابتی، افزایش کیفیت محصولات و خدمات از جمله دلایلی هستند که استارتاپ‌ها را به سمت ادغام و تملک سوق می‌دهند.
به‌خاطر داشته باشید که قراردادهای ادغام و تملک از جمله قراردادهای بسیار مهم استارتاپی بوده و می‌بایست به‌درستی تنظیم شود. بهتر است در هنگام تنظیم این قرارداد از راهنمایی‌های یک متخصص در حوزه استارتاپ‌ها بهره‌مند شوید.
