علی‌رغم اینکه راه‌اندازی یک استارت‌آپ در ابتدا کاری هیجان‌انگیز به نظر می‌رسد، اما در کنار آن چالش‌هایی نیز همواره مشاهده می‌شود.
بسیاری از استارت‌آپ‌ها در مراحل شروع به کار و در حین فعالیت خود مرتکب اشتباهات حقوقی می‌شوند.
اشتباهات انجام شده اغلب ممکن است در نهایت با صرف مقدار قابل توجهی زمان، هزینه و استرس رفع و رجوع شوند.
کسب و کار‌های نوپا یا استارت‌آپ‌ها آسیب‌پذیری زیادی نسبت به اشتباهات حقوقی و کمبود دانش در زمینه‌های حقوقی دارند.
دانش حقوقیِ مورد نیاز برای مدیریتِ استارت‌آپ، حوزه‌های وسیعی از بحث تنظیم قرارداد‌ها گرفته تا حفاظت از حقوق مالکیت فکری را دربرمیگیرد.
متاسفانه بسیاری از صاحبان کسب و کار در هنگام راه‌اندازی استارت‌آپ، از بررسی جنبه‌های حقوقی غافل می‌شوند و این سهل‌انگاری سبب بروز و ظهور مشکلات بعدی برای آنها می‌شود.
پیش از مشورت با یک مشاور حقوقی ممکن است بسیاری از راهکارها در نظر صاحبان کسب و کار بسیار منطقی و بهینه به نظر برسد.
اما بسیار دیده شده که به علت کمبود دانش حقوقی و عدم شناخت کافی از مقررات، مسائلی که می‌توانست راهکار‌های حقوقی نسبتا ساده‌ای داشته باشد در نهایت به مشکلاتی بزرگ برای کسب و کار تبدیل شده‌اند.
در این مطلب قصد داریم تا با بررسی اشتباهات حقوقی رایجی که استارت‌آپ‌ها انجام می‌دهند آشنا شویم و راه‌کارهایی را جهت جلوگیری از بروز این اشتباهات ارائه کنیم.
1- عدم تنظیم اسناد پایه (توافق‌نامه هم‌بنیان‌گذاران، سهام‌داران و…)
در ابتدای تشکیل هر استارت‌آپ لازم است تا حقوق و تکالیف هر یک از شرکا به دقت و با جزئیات تمام مشخص شود.
ابهام و تردید در حقوق و وظایف سهام‌داران از دلایل عمده بروز اختلافات میان شرکا و عدم موفقیت استارت‌آپ‌ها محسوب می‌شود.
از جمله اسنادی که برای بیان تعهدات و حقوق شرکا در شرکت استفاده می‌شود توافق‌نامه سهام‌داران و توافق‌نامه هم‌بنیان‌گذاران است. در این توافق‌نامه‌ها مقرراتی از جمله نحوه اداره شرکت، نحوه تقسیم سود، نحوه رای‌گیری در مجامع و بسیاری دیگر از مقررات مربوط به اداره شرکت درج می‌شود.
برخی از استارت‌آپ‌ها در زمان شکل‌گیری، از تنظیم و امضای چنین اسنادی میان شرکا غافل هستند.
این غفلت و سهل‌انگاری در تنظیم این اسناد در نهایت به احتمال زیاد منجر به بروز تنش و اختلافاتِ آتی میان سهام‌داران خواهد شد.
راهکار: در ابتدای تشکیل استارت‌آپ نسبت به نیاز‌سنجی دراین‌باره که کسب و کار شما به تنظیم چه اسنادی میان سهام‌داران نیاز دارد اقدام نمایید.
شما می‌توانید راهنمایی‌های لازم را از مشاورین حقوقی متخصص در زمینه استارت‌آپ‌ها دریافت کنید.
همچنین کسب اطلاعات از کسانی که استارتآپهایی مشابه را نیز راه‌اندازی کرده‌اند می‌تواند مفید فایده باشد.
اما در عین حال باید توجه داشت هر کسب و کار بنا به مقتضیات خاص خود نیاز به تنظیم اسنادی منحصر‌به‌فرد و خاص خود دارد.
بنابراین لازم است از پیش از الگوبرداری از سایر اسناد مشابه و از پیش تنظیم شده نسبت به مشاوره با با وکلای مجرب در مورد اعمال تغییرات لازم در اسناد جهت مطابقت با نیاز‌های خود اقدام نمایید.
2- عدم ثبت شرکت در قالبی مناسب یا تشکیل زود هنگام شرکت
ثبت شخصیت حقوقی برای استارت‌آپ و فعالیت در قالب شرکت از ملزومات اساسی شکل گیری کسب و کار‌های نوپا محسوب می‌شود.
به موجب قانون، انواع قالب‌های مختلف برای تشکیل شرکت‌های تجاری اعم از سهامی عام و خاص، مسولیت محدود، و… درنظر گرفته شده است.
برخی از بنیان‌گذاران کسب‌وکار به هنگام ثبت شرکت در مورد اینکه ثبت شرکت در چه قالبی برای آنها مناسب‌تر است اطلاعات کافی ندارند.
به عنوان مثال اداره شرکت سهامی بسیار پیچیده‌تر از اداره شرکت مسولیت محدود است.
اشتباه در انتخاب قالب مناسب برای ثبت شرکت علاوه بر ایجاد اخلال در روند کاری استارت‌آپ باعث تحمیل هزینه‌های بی‌مورد جهت تغییر قالب شرکت در آینده خواهد شد.
همچنین باید توجه داشت علی‌رغم اینکه ثبت شرکت از ملزمات مهم راه‌اندازی کسب‌وکار محسوب می‌شود اما ثبت زودهنگام آن نیز می‌تواند مشکلاتی به همراه داشته باشد.
از جمله وظایفی که شرکت‌ها بر عهده دارند می‌توان به امور مالیاتی، امور مربوط به مدیریت نیروی انسانی، تنظیم دفاتر قانونی و… را نام برد.
در صورت عدم آشنایی با وظایف قانونی شرکت یا نداشتن محصولی برای فروش، ثبت زودهنگام شرکت می‌تواند هزینه و وقت زیادی را از کسب‌وکار تلف کند.
راهکار: لازم است پیش از ثبت شرکت در مورد احکام قانونی انواع شرکت‌های تجاری و نحوه اداره آنها به اندازه کافی تحقیق کنید.
همچنین از آمادگی کامل خود برای اداره و رسیدگی به امورِ شرکت نیز اطمینان حاصل نمایید.
بهتر است پیش از اقدام نسبت به ثبت شرکت، از یک مشاور حقوقی متخصص در زمینه امور ثبت شرکت‌ها مشورت بگیرید.
ثبت شرکت در قالب و زمانی مناسب ریسک برخورد با مشکلات آتی را به شکل قابل توجهی کاهش خواهد داد.
3- عدم حفاظت مناسب از مالکیت‌های فکری
در ابتدای تشکیلِ استارت‌آپ ممکن است تمایل زیادی برای به اشتراک گذاشتن نوآوری‌های خود با مشتریان جهت فروش کالا یا خدمات داشته باشید.
در زمینه حفاظت از مالکیت‌های فکری دو راهکار پیشِ‌روی استارت‌آپ‌ها قرار دارد.
در صورتی که اختراع به ثبت رسمی برسد، اختراعات حداکثر به مدت بیست سال تحت حمایت قانونی قرار خواهد گرفت و دیگران حق استفاده بدون اجازه از آن را ندارند.
از سوی دیگر برخی استارت‌آپ‌ها ترجیح می‌دهند اختراعات را ثبت رسمی نکنند. در صورت عدم ثبت رسمی اختراعات و نوآوری‌ها، در صورتی که اختراع مهندسی معکوس شود یا اینکه شخصی مستقلاً دست به اختراع مشابهی بزند در این فرض، اختراعات مورد حمایت قانون نخواهد بود.
به بیان دیگر حمایت از اختراعات ثبت شده مطلق و حمایت از اختراعات و اسرار تجاری ثبت نشده مشروط است.
راهکار: هر کسب‌کار با توجه به نیاز‌های خاص خود بایستی در مورد ثبت یا عدم‌ثبت حقوق مالکیت‌فکری تصمیم بگیرد.
در صورت اقدام به ثبت رسمی، بهتر است که مالکیت‌های فکری به نام و تحت مالکیت شرکت به ثبت برسند تا امکان بروز اختلافات بعدی میان شرکا درباره نحوه استفاده از مالکیت‌های فکری به حداقل برسد.
در صورتی که تمایلی به ثبت رسمی حقوق مالکیت فکری ندارید با کارکنان و کسانی که با دانش فنی و اسرار تجاری دسترسی دارند قرارداد عدم افشا منعقد کنید.
همچنین بهتر است در توافق‌نامه سهام‌داران ذکر شود اختراعات و نوآوری‌هایی که احتمالا به مرور زمان در شرکت به وجود می‌آیند نیز به نام شرکت به ثبت خواهد رسید.
4- عدم تنظیم مناسب قراردادهای کار
نیروی انسانی به عنوان بدنه اصلی هر کسب و کار عمل می‌کند. هر استارت‌آپ ناگزیر از به کار‌گرفتن نیروی انسانی جهت انجام امور جاری است.
در جریان انعقاد قرارداد کار با نیروی انسانی بایستی همواره مفاد امری قانون کار را درنظر گرفت.
قانون کار دارای مفادی در زمینه حمایت از حقوق کارگر است که بایستی در هنگام تنظیم قرارداد حتما آنها را درنظر داشت.
ممکن است برخی از کارکنان جهت به دست آوردن موقعیت شغلیِ مورد نظر خود از بخشی از حقوق که قانون برای آنها درنظر گرفته است چشم‌پوشی کنند.
باید توجه داشت که قوانین و مقررات موجود در قانون کار امری هستند.
به این معنا که حتی در صورتی که کارگر در قرارداد از حقوق خود اعلام گذشت کند در صورتی که پس از اتمام رابطه کاری یا حین خدمت شکایتی علیه کارفرما مبنی بر عدم پرداخت حقوق کارگر مطرح شود، کارفرما موظف به پرداخت تمامی حقوقی متعلق به کارگر از جمله پاداش، سنوات و بیمه خواهد بود.
راهکار: پیش از انعقاد قرارداد کار با نیروی‌انسانی، حتما از توانایی مالی شرکت جهت پرداخت تمامی حقوق قانونی کارگر اطمینان حاصل کنید.
چرا که امضای قرارداد‌هایی که با قانون کار منطبق نیستند احتمالا در آینده سبب طرح شکایات متعدد و تحمل هزینه‌های سنگین توسط کارفرما خواهند شد.
لازم است پیش از امضای هرگونه قرارداد کار با کارمندان و مستخدمین نسبت به مشورت‌های حقوقی لازم با وکلای متخصص در زمینه کسب‌وکار جهت کسب اطلاع از نحوه تنظیم قرارداد کار اقدام نمایید.
همچنین در صورتی که توانایی پرداخت حقوق کارکنان دائمی را ندارید بایستی نسبت به انعقاد قرارداد کار موقت یا پروژه‌ای (فریلنسری) با نیروی‌انسانی اقدام کنید.
در صورت نیاز به چنین قرارداد‌هایی حتما از مشاوران حقوقی در مورد نحوه تنظیم آنها کمک بگیرید.
5- عدم بهره‌مندی از مشورت مشاوران حقوقی متخصص
مراجعه به مشاوران حقوقی در مرحله تشکیل و راه‌اندازی استارت‌آپ‌ها می‌تواند از بسیاری از مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری کند.
وکلا و مشاوران حقوقی می‌توانند در زمینه‌های مختلفی از تهیه پیش‌نویس قرارداد‌ها گرفته تا ارائه مشاوره در زمینه مباحث تجاری به صاحبان کسب و کار نوپا یاری برسانند.
صاحبان استارت‌آپ‌ها با آگاهی از ریسک‌های حقوقی پیش‌روی کسب و کار می‌توانند در وقت و هزینه صرف شده برای حل مشکلات حقوقی به میزان زیادی صرفه‌جویی کنند.
یکی از اشتباهات معمول توسط صاحبان استارت‌آپ‌ها انجام می‌شود تهیه پیش‌نویس قرارداد‌ها بر اساس نمونه قراردادهای مشابه موجود در اینترنت است.
در ابتدا ممکن است چنین ایده‌ای مخصوصا به جهت صرفه‌جویی در هزینه‌ها بسیار مناسب برسد.
اما بایستی توجه داشت که عدم نظارت یک حقوق‌دان بر قراردادهای منعقده می‌تواند منجر به بروز هزینه‌های بسیار سنگینی شود.
چرا که نگارش قرارداد امری تخصصی محسوب می شود و افراد عادی دانش حقوقی و احاطه کاملی بر جنبه‌های مختلف شروط درج شده در قرارداد ندارند.
راهکار: در ابتدای تشکیل و در حین فعالیت استارت‌آپ همیشه از خدمات مشاوره‌ای حقوقی بهره‌مند شوید.
سعی کنید مشاوران حقوقی بیابید که در زمینه فعالیت استارت‌آپ شما دارای تجربه و مهارت کافی هستند.
مشاوران حقوقی همچون مشاوران کسب و کار به شما کمک خواهند کرد تا ریسک‌های موجود به حداقل رسیده و با خیالی آسوده به توسعه و گسترش کسب و کار خود بپردازید.
6- عدم مستند‌سازی قرارداد‌ها به صورت کتبی
برخی قرارداد‌ها ممکن است به صورت شفاهی منعقد شوند.
گرچه قرارداد‌هایی که به صورت مکتوب نوشته نشده‌اند به لحاظ قانونی معتبر هستند اما احتمال بروز اختلافات بعدی در قراردادهای غیر‌مکتوب بسیار بیشتر است.
علت امکان بروز اختلافات از آنجا ناشی می‌شود که در قراردادهای شفاهی جزئیات به طور کامل مذاکره نمی‌شوند.
علاوه جزئیات قرارداد، همچنین امکان اختلاف نظر بر سر ماهیت و اصلِ توافقات صورت گرفته نیز وجود دارد.
در صورت طرح دعوا در مورد قراردادهای غیر مکتوب، ممکن است هزینه و وقت زیادی نیز از طرفین اختلاف به هدر برود.
در صورت مکتوب سازی قرارداد‌ها و توافق‌ها (حتی توافق‌هایی که در مراحل اولیه هستند و هنوز نهایی نشده‌اند) مطمئنا تا حد زیادی از درگیر شدن با فرآیند‌های قضایی غیر‌ضروری دور خواهید ماند.
راهکار: از اینکه تمامی قرارداد‌ها به صورت مکتوب و کامل منعقد شده‌اند اطمینان حاصل کنید.
داشتن روابط تجاری مستمر با دیگران و وجود اعتماد بین طرفین، دلیلی جهت کنار گذاشتن قراردادهای مکتوب نیست.
توجه کنید تا در قراردادهای تنظیم شده، تمامی جزئیات و نکات مورد توافق طرفین تا حد امکان به صورت جامع و دقیق منعکس شود.
تنظیم قرارداد به صورت کتبی هر‌چند ممکن است تعاملات تجاری را کمی با تاخیر همراه کند ولی در عین حال از بسیاری مشکلات بعدی جلوگیری می‌کند.
7- عدم بایگانی اسناد و ثبت دفاتر تجاری
بایگانی و ثبت دقیق و منظم اسنادی نظیر قرارداد‌ها و اسناد مربوط به مبادلات، علاوه بر دسترسی آسان به هنگام نیاز، از نظر قانونی نیز دارای اهمیت است.
به موجب قانون برخی تجار و شرکت‌های تجارتی بایستی دارای دفاتری باشند که مبادلات انجام شده توسط آنها به طور منظم در آن ثبت شود.
در صورت نداشتن یا بی‌ترتیب بودن این دفاتر، علاوه بر جریمه‌های قانونی ممکن است در صورت ورشکستگی، به عنوان ورشکسته به تقصیر و تقلب شناخته شده و تحت تعقیب کیفری قرار بگیرند. میزان درآمد تجار بر اساس دفاتر تجاری آنها مشخص می‌شود و عدم تنظیم دفتر مطابق با شرایط قانونی باعث بروز مشکلاتی برای شرکت می‌شود.
همچنین اغلب شرکت‌ها در پایان سال اقدام به تنظیم ترازنامه و محاسبه سود و زیان در پایان سال مالی می‌کنند.
عدم تنظیم دقیق و صحیح مدارک باعث می‌شود تا در تنظیم ترازنامه و حساب سود و زیان شرکت نیز مشکلاتی به وجود بیاید.
راهکار: در مورد اسنادی که در جریان کاری شرکت به صورت الزامی بایستی تنظیم شوند به طور دقیق و کامل تحقیق کنید.
در صورت نیاز، از حسابرسان رسمی و مشاوران حقوقی در مورد چگونگی تنظیم دفاتر تجاری و سابقه فعالیت‌های شرکت کمک بگیرید.
حتما چند نسخه پشتیبان از دفاتر و مدارک خود به صورت فیزیکی و دیجیتالی داشته باشید تا در صورت بروز اتفاقات غیر‌مترقبه‌ای همچون مفقود شدن، سرقت یا آتش سوزی کماکان به اسناد شرکت دسترسی داشته باشید.
8- عدم اخذ مجوز از مراجع ذی‌ربط برای شروع به کار
فعالیت در برخی زمینه‌ها در قالب شرکت نیازمند اخذ مجوز از نهاد‌های ذی‌ربط است.
برای برای مشاهده فعالیت‌هایی که نیاز به کسب مجوز پیش از ثبت شرکت، دارند می‌توانید این فایل راهنما را مطالعه نمایید.
توجه داشته باشید برخی مجوز‌ها فقط به افراد حقیقی تعلق می‌گیرد و نمی‌توان در قالب شرکت و شخص حقوقی به انجام برخی فعالیت‌ها پرداخت.
در کنار دریافت مجوز خاص جهت ثبت شرکت بایستی نسبت به اخذ جواز کسب از صنف مربوطه اقدام نمایید.
بسیاری از استارت‌آپ‌ها هم اکنون از طریق فضای مجازی اقدام به فروش کالا و خدمات خود می‌کنند.
در صورت فعالیت در فضای‌مجازی باید نسبت به اخذ نماد اعتماد الکترونیک و مجوز ساماندهی نیز اقدام کنید.
اخذ نماد اعتماد الکترونیک جهت دریافت درگاه پرداخت آنلاین الزامی است. مجوز ساماندهی نیز از جمله مجوز‌های اختیاری است.
مهم‌ترین مزیت مجوز ساماندهی این است با احراز هویت صاحب وب‌سایت، آدرس پایگاه اینترنتی متعلق به استارت‌آپ سریعا و بدون اطلاع قبلی فیلتر نخواهد شد.
راهکار: پیش از شروع کسب و کار تحقیقات جامعی در خصوص مجوز‌های لازم برای شروع کسب و کار را انجام دهید.
در صورت نداشتن مجوز فعالیت ممکن است جریان کاری استارت‌آپ با وقفه مواجه یا حتی تعطیل شود.
پیش از شروع به سرمایه‌گذاری و گسترش ایده‌ی کسب و کار حتما در خصوص ، مجوز‌های لازم برای شروع کسب و کار، نحوه اخذ مجوز و شرایط لازم برای دریافت مجوز بررسی‌های لازم را انجام دهید.
9- ثبت نکردن نشان تجاری (لوگو) و نام تجاری
امروزه نشان تجاری از ارزشمند‌ترین دارایی‌های هر کسب و کار به حساب می‌آید.
درج یک لوگو شناخته‌شده روی محصولات، علاوه بر ایجاد هویت بصری برای کسب و کار، سبب ایجاد اطمینان و رضایت خاطر مشتریان از محصولات در طول زمان خواهد شد.
نام تجاری نیز نام یا عنوانی است که شرکت‌ها برای معرفی خودشان یا محصولات‌شان استفاده می‌کنند.
دلیل استفاده از نام تجاری این است که نام شرکت به دلایلی همچون طولانی بودن و عدم جذابیت خاص، در ذهن مخاطب ماندگاری چندانی ندارند.
همچنین در صورتی که از نام تجاری برای معرفی کسب و کار یا محصولات تولید شده استفاده شود، امکان بازاریابی برای محصولات به طرز چشم‌گیری افزایش پیدا می‌کند.
برخی از کسب و کار ها بدون ثبت لوگو یا نام تجاری اقدام به استفاده از آنها می‌کنند.
در صورت عدم ثبت رسمی لوگو اشخاص ثالث امکان سوءاستفاده از آنها را پیدا می‌کنند.
همچنین ثبت لوگو و نام تجاری این امکان را به کسب و کار می‌دهد تا از طریق اعطای اجازه‌نامه (لیسانس) به دیگر کسب و کار‌ها جهت استفاده از لوگو و نام تجاری به میزان قابل توجهی درآمد‌زایی کنند.
راهکار: پیش از استفاده از لوگو یا نام تجارتی ابتدا نسبت به ثبت آن در اداره مالکیت صنعتی اقدام کنید.
در صورت داشتن شرایط قانونی لازم، لوگو یا نام تجاری برای کسب و کار شما به ثبت خواهد رسید.
پس از ثبت رسمی، در صورت استفاده بدون اجازه سایرین از لوگو یا نام تجاری شما، استفاده کننده قابل تعقیب کیفری خواهد بود و بایستی خسارات وارده را نیز جبران نماید.
10- عدم تنظیم قرارداد استفاده از خدمات با مشتریان
بسیاری از استارت‌آپ‌ها خدمات خود را در بستر فضای‌مجازی و یا با استفاده از نرم‌افزار‌های موبایل ارائه می‌دهند.
مشتریانی که اقدام به استفاده از خدمات استارت‌آپ‌ها می‌کنند بایستی از حقوق و وظایف خود در قبال محصولی که استفاده می‌کنند آگاه باشند.
در صورتی که خدمات در بستر سایت یا نرم‌افزار ارائه شوند، باید شرایط و ضوابط مربوط به سرویس ارائه شده و نحوه نگهداری از اطلاعات مشتریان به نمایش گذاشته شود.
در صورتی که شرایط خاصی در مورد فروش کالا و خدمات نیز وجود دارد، بایستی پیش از اقدام به خرید توسط کاربران، شرایط مربوطه و قوانین تجاری کسب و کار خود را به اطلاع خریداران برسانید.
شرایط استفاده از محصولات معمولا در قالب یک سند الکترونیکی برای مشتری قابل مشاهده است و مشتری با تیک زدن گزینه‌ای که نشان‌گر موافقت وی با شرایط اعلامی از سوی فروشنده است، اقدام به دریافت خدمات می‌کند.
عدم تنظیم شرایط و ضوابط استفاده از خدمات یا قرارداد ارائه خدمات به مشتریان ممکن است باعث بروز اختلافات و طرح شکایات و دعاوی علیه کسب و کار شود.
راهکار: جهت جلوگیری از بروز هرگونه ابهام و اختلاف‌نظر با مشتریان، مخصوصا در کسب و کار آنلاین بایستی نسبت به تنظیم موافقت‌نامه‌های جامع و کامل برای مشتریان اقدام کنید.
در تنظیم این توافق‌نامه‌ها حتما از تجربیات مشاوران حقوقی استفاده کنید.
بهتر است متن توافق‌نامه نیز در طول زمان با توجه به نیاز‌های خود تغییر دهید و به‌روز‌رسانی نمایید.
مزیت اصلی تنظیم چنین موافق‌نامه‌هایی این است که در صورت طرح دعوا علیه کسب و کار، می‌توان با استناد به موافقت‌نامه، دفاعیات مناسب را ارائه و از محکومیت احتمالی جلوگیری کرد.
جمع بندی
اشتباهاتی که در بالا ذکر شد تنها گوشه‌ای از رایج‌ترین خطا‌هایی است که استارت‌آپ‌ها مرتکب می‌شوند.
استارت‌آپ در ابتدای تشکیل و رشد، نهادی آسیب‌پذیر است که بایستی به خوبی در برابر چالش‌های پیش‌‌ِرو محافظت شود.
بهترین راه برای دور‌ماندن از مخاطرات احتمالی مراجعه به متخصصان و افرادی است که می‌توانند شما را از گزند آسیب‌های احتمالی محافظت کنند.
همیشه به خاطر داشته باشید برخی راهکارها تنها در نگاه اول بهینه و مناسب به نظر می‌رسند.
مشاوران حقوقی با دید چند‌جانبه و جامع به مسائل می‌نگرند و همین سبب می‌شود تا بهترین راهکار موجود برای هر مسئله را بتوان نزد آنها یافت.
