شرط اولویت در تصفیه، شرطی است که در قراردادهای سرمایه‌گذاری استارتاپی ذکر شده و به‌موجب آن، در هنگام تصفیه شرکت و تقسیم دارایی، اشخاص ذینفع از این شرط، از اولویت بالاتری نسبت به سایرین برخوردار بوده و اصطلاحاً در ابتدای صف پرداختی هستند.
قبل از پرداختن به این شرط می‌بایست به تعریف تصفیه و مقررات آن بپردازیم:
1.تعریف تصفیه و انواع آن:
یک استارتاپ ممکن است در قالب یک شرکت به ثبت رسیده و پس از مدتی فعالیت، به دلایل مختلف، متوقف گردد. مثلاً شرکا تمایلی به ادامه همکاری نداشته باشند یا آنکه شرکت، زیان‌ده باشد. در این حالت، بحث انحلال شرکت مطرح می‌شود. اما ازبین‌رفتن شرکت و زوال شخصیت حقوقی آن، به‌آسانی ممکن نیست. چرا که شرکت در طی حیات خود معاملات بسیاری را منعقد کرده و تعهدات بسیاری را عهده‌دار شده است. به‌منظور نقدکردن طلب‌های شرکت و پرداخت بدهی‌های آن، عملیات تصفیه مطرح میگردد.
در حقیقت، عملیات تصفیه به مجموعه اقداماتی اشاره دارد که منجر به‌نقد کردن دارایی‌ها و طلب‌های شرکت میگردد. به بیان ساده‌تر، در ابتدا اموال و دارایی‌های شرکت میان طلبکاران شرکت تقسیم شده و بعد از پرداخت بدهی این اشخاص، باقی‌مانده دارایی شرکت میان شرکا و سهامداران تقسیم میگردد. پس از این مرحله است که حیات شرکت کاملاً خاتمه‌یافته و شخصیت حقوقی شرکت کاملاً از بین می‌رود.
ما با دو نوع تصفیه مواجهیم:
۱.تصفیه قراردادی ۲.تصفیه قانونی
در تصفیه قراردادی، ما در اساسنامه‌ی شرکت، طریقه تصفیه شرکت را مشخص می‌کنیم. مثلاً بیان می‌کنیم که پس از پرداخت بدهی طلبکاران، باقی سرمایه شرکت باید به ترتیب به دارندگان سهام ممتاز داده شود و سپس سهامداران دیگر، الباقی این سرمایه را دریافت کنند.
تصفیه قانونی اما در حالتی است که شرکت ما سهامی باشد و یا آنکه در اساسنامه مقرراتی برای تصفیه پیش‌بینی‌نشده است. در این صورت، تصفیه تحت نظارت دادگاه صورت می‌پذیرد.
2.وضعیت حقوقی شرکت در زمان تصفیه:
همان‌گونه که اشاره کردیم، شرکت‌های تجاری نقش مهمی در حیات اقتصادی جامعه ایفا می‌کنند و به همین دلیل، مقررات خاصی بر آنها حاکم است. این‌گونه نیست که یک شرکت تأسیس شده و به‌راحتی از بین برود. قانون‌گذار ازبین‌رفتن شخصیت حقوقی را منوط به امر تصفیه کرده است؛ بنابراین تا زمانی که دیون شرکت پرداخت نشده و اموال و دارایی‌های آن وصول نشده است، شرکت به نحو نباتی به حیات خود ادامه می‌دهد. به بیان ساده‌تر، شخصیت حقوقی شرکت تنها در راستای امر تصفیه باقی خواهد ماند و شرکت نمی‌تواند تعهدات جدیدی را بر عهده بگیرد. این شخصیت حقوقی محدود باعث می‌شود که شرکت بتواند مطالبات خود را از طریق دادگاه دریافت کند و بدهی‌های خود را بپردازد و نام و نشانی آن نیز محفوظ خواهد بود.
حال که با امر تصفیه و انواع آن آشنا شدیم، به بیان شرط اولویت در تصفیه می‌پردازیم.
3.شرط اولویت در تصفیه (Liquidation Preference)
می‌دانیم که سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها، یک سرمایه‌گذاری خطرناک بوده و با ریسک‌هایی همراه است. به‌منظور کاهش این ریسک‌ها و جذب افراد و سرمایه‌هایشان به استارتاپ، شرط‌های مختلفی تدوین می‌شود تا حد ممکن، خیال سرمایه‌گذاران را امن نماید. از طرف دیگر، می‌دانیم که اصولاَ استارتاپ‌ها در قالب‌های شرکتی به حیات خود ادامه می‌دهند و به همین دلیل، خواه‌ناخواه مقررات تصفیه شرکت‌ها بر آنان حاکم خواهد بود. طبق این مقررات، پس از پرداخت بدهی طلبکاران، سرمایه شرکت میان سهامداران و شرکاء تقسیم گشته و هیچ اولویتی میان این اشخاص وجود ندارد. این امر مطلوب سرمایه‌گذاران نبوده و عاملی بازدارنده در جهت سرمایه‌گذاری اشخاص خواهد بود. اینجاست که شرط اولویت در تصفیه مطرح می‌شود.
شرط اولویت در تصفیه در قراردادهای سرمایه‌گذاری، شرطی است که به نفع سرمایه‌گذاران درج گشته و به‌موجب آن، در صورت شروع فرآیند تصفیه شرکت، پرداختی به اشخاص ذی نفع از شرط، در اولویت بالاتری خواهد بود. به بیان ساده تر، این شرط مشخص می‌سازد که در فرآیند تصفیه شرکت، چه سرمایه‌گذاری زودتر به سرمایه خود خواهد رسید و چه مقدار از سرمایه خود را دریافت خواهد داشت.
همان‌گونه که در مقالات سابق اشاره کردیم، این شرط میان طرفین قرارداد معتبر بوده و الزامی برای اشخاص ثالث ایجاد نمی‌کند.
3.1.انواع شرط اولویت در تصفیه در قراردادهای سرمایه‌گذاری استارتاپی
1.1.3. شرط اولویت در تصفیه مشارکتی(Participating Liquidation Preference)
در این شرط، سرمایه‌گذاران علاوه بر دریافت اصل سرمایه، سهم خود از باقی سرمایه شرکت را نیز دریافت می‌دارند. یعنی در فرآیند تصفیه، نه‌تنها اصل سرمایه‌ای که به استارتاپ تزریق کرده بودند را دریافت می‌کنند، بلکه در هنگام تقسیم سود نیز بر اساس درصد مالکیت سهامشان، مبلغی را دریافت می‌دارند. مثلاً فرض کنید الف مبلغ 100 میلیون تومان در شرکت استارتاپی سرمایه‌گذاری کرده است و مالک 10% سهام شرکت است. شرط اولویت در تصفیه مشارکتی نیز به سود وی درج شده است. در هنگام تصفیه، سرمایه شرکت پس از پرداخت بدهی‌ها، 500 میلیون تومان است. در این صورت، الف در ابتدا سرمایه اولیه خود را دریافت می‌دارد (100 میلیون تومان در ابتدای کار). حال 400 میلیون تومان از سرمایه باقی است. در این حالت از آنجا که وی مالک 10% سهام شرکت است، یک‌دهم مبلغ باقی‌مانده را نیز دریافت می‌دارد (40 میلیون). بدین ترتیب در مجموع 140 میلیون دریافت خواهد داشت.
3.1.2.شرط اولویت در تصفیه غیر مشارکتی(Non-Participating Liquidation Preference)
در این حالت به سرمایه‌گذاری این اختیار داده می‌شود که بین سه مبلغ زیر، هر کدام را که خواست، انتخاب کرده و سپس متناسب با روش انتخابی، بازگشت سرمایه به وی صورت می‌پذیرد.
الف- پرداختی صورت گرفته بر اساس درصد مالکیت ایشان در شرکت باشد. مثلا اگر سرمایه گذاری 20% سرمایه شرکت استارتاپی را تامین کرده است، در هنگام تصفیه نیز 20% سرمایه باقی مانده به وی پرداخت شود.
ب- پرداختی به اندازه مقدار سرمایه اولیه ای باشد که سرمایه گذار به شرکت تزریق کرده است. مثلا اگر سرمایه گذاری 100 میلیون سرمایه به شرکت استارتاپی آورده است، در هنگام تصفیه همین مقدار سرمایه به وی بازگردانده شود.
ج- پرداختی بیشتر از سرمایه ای باشد که شخص به شرکت استارتاپی آورده است. این امر با ضرایب مشخصی در قرارداد درج میگردد( مثلا ضریب دو برابر، سه برابر و..) مثلا اگر شخصی 100 میلیون تومان سرمایه به شرکت آورده است و ضریب دوبرابری به نفع وی در قرارداد درج گردیده است، در این صورت در هنگام تصفیه، 200 میلیون تومان به وی پرداخت خواهد شد. لازم به ذکر است که روش پرداختی ضریب دار، متداول نبوده و ریسک های بسیاری را به دنبال دارد. بهتر است در هنگام درج چنین شیوه‌ای، دقت کافی به عمل آید.
.3.2.کاربرد شرط اولویت در تصفیه:
در ابتدا باید بیان کنیم که شرط مذکور اصولاً دررابطه‌با فرایند تصفیه درج میگردد؛ اما می‌توان دررابطه‌با فرآیند تقسیم سود نیز چنین شرطی را در قرارداد درج نمود. در این حالت، در صورت سودآوری استارتاپ، ذی‌نفعان این شرط اولویت بالاتری برای دریافت سود خواهند داشت و در ابتدا سود این اشخاص پرداخت خواهد شد.
برای فهم کاربرد این شرط بهتر است وضعیت شرکت استارتاپی در حین تصفیه را در نظر آوریم. وضعیت شرکت در هنگام تصفیه از سه حالت خارج نخواهد بود.
الف- شرکت به سوددهی رسیده است: در این حالت، سودی که شرکت دریافت داشته است در ابتدا به ذینفع این شروط خواهد رسید و سپس میان باقی سهامداران تقسیم خواهد شد.
ب- شرکت نه سود کرده است و نه متحمل زیان شده است: در این حالت ذینفع این شروط، در موعد زمانی زودتری سرمایه خود را دریافت می دارد و ضرری نیز متحمل نمی گردد.
ج- شرکت استارتاپی با ضرر مواجه شده است: مهم ترین کاربرد این شرط، در این حالت خواهد بود. در واقع کارکرد اصلی این شرط اطمینان بخشی به سرمایه گذاران است و این اطمینان در جایی اهمیت می باید که شرکت با زیان های عدیده ای مواجه گردد. با درج چنین شرطی، سرمایه گذاران اصلی استارتاپ به این نتیجه خواهند رسید که حتی در صورت ورشکستگی و انحلال شرکت، سرمایه آنان از بین نخواهد رفت و حتی اگر سودی نبرند، ضرری نیز متحمل نخواهند شد.
نکته شایان‌توجه آن است که درج چنین شرطی در سرمایه‌گذاری‌های استارتاپی می‌بایست با حفظ جوانب بسیاری صورت پذیرد؛ چرا که ممکن است علاوه بر سرمایه‌گذاران اصلی، سایر سهامداران نیز خواستار چنین شرطی شوند و این در واقع هنر تنظیم‌کننده قرارداد است که بتواند تمامی طرفین را راضی نگه داشته و از طرف دیگر اقدام به جذب سرمایه‌گذار نماید.
3.3.نمونه شرط اولویت در تصفیه:
نمونه اول:
در صورت وقوع فرآیند تصفیه، سهامداران ذیل منحصراَ در اولویت پرداخت بوده وعلاوه بر دریافت اصل سرمایه خود در هنگام سرمایه گذاری در شرکت، متناسب با درصد مالکیت سهامی که در شرکت دارند، سرمایه باقی مانده نیز به ایشان تعلق خواهد گرفت.
سهامدار الف ، سهامدار ب ، سهامدار ج
نمونه دوم:
سهامدار الف به مشخصات….و سهامدار ب به مشخصات … مختارند که در صورت وقوع فرآیند تصفیه یکی از گزینه های زیر را انتخاب کرده و شرکت در حال تصفیه متعهد است که مطابق با انتخاب نامبردگان عمل کرده و سرمایه سهامداران را به آنان بازپس دهد.
گزینه الف) در هنگام تصفیه، پرداخت بر اساس درصد مالکیت سهامدار در شرکت باشد.
گزینه ب) در هنگام تصفیه، پرداخت بر اساس مقدار سرمایه اولیه ای باشد که سهامدار به شرکت تزریق کرده است.
نتیجه گیری:
تصفیه شرکت به چه معناست؟
تصفیه فرایندی را در برمی‌گیرد که به‌موجب آن، دیون و تعهدات شرکت پرداخت شده و سپس دارایی باقی‌مانده میان شرکا تقسیم میگردد.
شرط اولویت در تصفیه به چه معناست؟
شرط اولویت در تصفیه به این معناست که در هنگام تصفیه شرکت، ذینفع این شروط نسبت به سایرین از اولویت زمانی بالاتری در پرداخت برخوردار بوده و گاهاً مقدار پرداختی به آنان نیز بالاتر باشد.
انواع شروط اولویت در تصفیه کدام‌اند؟
شرط اولویت در تصفیه مشارکتی و شرط اولویت در تصفیه غیرمشارکتی از انواع شروط اولویت در تصفیه هستند که استارتاپ‌ها و سرمایه‌گذاران می‌توانند از این شروط استفاده نمایند.
کاربرد شرط اولویت در تصفیه چیست؟
در حالت عادی، در هنگام تصفیه شرکت هیچ تفاوتی میان سهامداران عادی و سرمایه‌گذاران اولیه نخواهد بود و هیچ‌کدام بر دیگری اولویت ندارند؛ اما با درج شرط اولویت در تصفیه، سرمایه‌گذاران اصلی در استارتاپ از اولویت بالاتری در پرداخت برخوردار بوده و بدین ترتیب، تمایل آنان به مشارکت افزایش می‌یابد.
همان‌گونه که مشخص است، شرط مذکور از پیچیدگی‌های بسیاری برخوردار بوده و ممکن است حتی منجر به ایجاد اختلافاتی میان ذی‌نفعان و سایر سهامداران گردد. به همین دلیل بهتر است در هنگام تنظیم این شرط از مساعدت‌های یک وکیل متخصص در حوزه استارتاپ‌ها استفاده ببرید.
