روش های آنلاین حل و فصل اختلافات به روش های حل اختلافی اشاره دارد که مبتنی بر توافق طرفین بوده و در بستر اینترنت صورت می پذیرد
با رشد و توسعه تجارت بین الملل و تحقق دهکده ارتباطات، افراد از اقصی نقاط دنیا اقدام به انعقاد قراردادهای بین المللی می نمایند.
انعقاد چنین قراردادهایی ممکن است به صورت آنلاین صورت پذیرفته و منعقد کنندگان حتی به صورت حضوری نیز یکدیگر را ملاقات نکنند. در واقع فضای مجازی شرایطی را فراهم کرده است که اشخاص با سهولت بیشتری قراردادهای مختلف را منعقد نمایند.
با این وجود، چنین قراردادهایی دارای نکات منفی نیز می باشد. به این فکر کنید که اگر طرفین قرارداد بر سر شروط قراردادی به اختلاف بخورند، رفع این اختلاف چگونه خواهد بود؟ آیا در این حالت، یکی از طرفین قرارداد باید وقت و هزینه بسیاری را متحمل شده و در محل اقامت طرف دیگر طرح دعوا کند؟ بدیهی است که چنین دعوایی توجیه مادی و عقلانی ندارد.
به خصوص در حالتی که موضوع قرارداد ارزش مالی بالایی نداشته و طرح دعوا به صرفه نیست. چنین چالش هایی ممکن است مانع از انعقاد قرارداد در فضای اینترنت گردد. روش های آنلاین حل و فصل اختلافات به منظور مقابله با چنین چالشی مطرح شده اند.
| مولفه | حل و فصل آنلاین (ODR) | دادگاه سنتی |
| شیوه رسیدگی | آنلاین، از راه دور | حضوری،در محل دادگاه |
| مدت زمان رسیدگی | معمولا کوتاه تر | معمولا طولانی تر |
| هزینه ها | پایین تر | بالاتر |
| دسترسی | ازهرمکان با اینترنت امکان پذیر است | نیازمند حضورفیزیکی در محل دادگاه |
| مناسب برای… | پرونده های کوچک و متوسط | همه نوع دعاوی(بویژه پیچیده و کیفری) |
| نقش داور/قاضی | داور آنلاین یا سیستم داوری جمعی | قاضی با صلاحیت قضایی |
| قابلیت اجرا | اجرای اختیاری یا اجباری(وابسته به نوع) | اجرای اجباری |
1.روش های آنلاین حل و فصل اختلافات(ODR):
روش های آنلاین حل و فصل اختلافات (Online Dispute Resolution) به یکی از شیوه های جایگزین حل و فصل اختلافات اشاره دارد که به منظور رفع اختلاف میان طرفین، از سرعت و مزایای اینترنت استفاده می کند.
بنابراین، روش های آنلاین حل و فصل اختلافات دو رکن دارند:
رکن اول، اینترنتی بودن این روش است، یعنی حل اختلاف و رسیدگی در محیط اینترنت صورت میپذیرد.
رکن دوم این است که این روش به عنوان یکی از شیوه های جایگزین حل و فصل اختلافات (Alternative Dispute Resolution) طبقه بندی می شود. همین جا باید اشاره کنیم که شیوه های جایگزین حل و فصل اختلاف(ADR) در حقیقت به شیوه های اشاره دارد که ما دیگر با یک قاضی دادگستری مواجه نیستیم و این اشخاص عادی هستند که اقدام به رفع اختلاف میان طرفین می کنند.
مثلا یک داور توسط طرفین انتخاب شده و اختلافات میان آنان را رفع می نماید. باید به این موضوع اشاره کنیم که این روش می تواند به منظور رفع اختلافات در فضای حقیقی نیز مورد استفاده قرار گیرد.
به بیان ساده تر، روش او دی آر یک روش حل اختلاف اینترنتی است که به منظور رفع اختلافات در فضای حقیقی و مجازی مورد استفاده قرار می گیرد. با این وجود، باید پذیرفت که عمده کاربرد این روش، حل اختلافات بوجود آمده در محیط اینترنت است.
اعمال این روش نیز با چالش خاصی مواجه نخواهد بود. در حالت عادی، اگر اشخاص در فضای بین المللی به اختلافات بخورند، مقررات حقوقی و قضایی طرفین بر این اختلاف حاکم خواهد بود.
برای جلوگیری از چنین امری، طرفین باید توافقنامه‌ای را امضا نموده و صلاحیت حل و فصل اختلاف را به مرجع دیگری اعطا نمایند. این امر از طریق امضای توافق نامه داوری صورت می پذیرد. این سند میتواند به صورت کتبی یا الکترونیکی منعقد گردد.
1.1. کاربرد های روش آنلاین حل و فصل اختلافات :
1.1.1. حل اختلاف از راه دور:
در قرارداد های تجاری الکترونیکی طرفین در یک مکان مشخص اقدام به انعقاد عقد نمی‌کنند. به بیان ساده تر، در این قراردادها ممکن است طرفین در دو کشور متمایز باشند. مثلا الف در ایران و ب در امارات زندگی می‌کند و قراردادی راجع به فروش فرش تنظیم میکنند.
بنابراین، بسیاری از مبادلات در تجارت الکترونیکی، قراردادهایی هستند که در یک فضای بین المللی منعقد می شوند. این امر باعث می شود که صلاحیت های قضایی متفاوتی بر رابطه قراردادی طرفین حاکم باشد.
مثلا اگر قرارداد میان یک ایرانی و اماراتی منعقد شود و بعد طرفین به مشکل بر خوردند، دادگاه چه کشوری صالح به رسیدگی است؟ ایران؟ امارات؟ یا هر دو؟ روش های آنلاین حل و فصل اختلافات، در صدد رفع مشکل مربوط به صلاحیت ها هستند و کار ما را بسیار آسان میکنند.
1.1.2. حل و فصل اختلافات جزئی:
ممکن است تصور کنید که اکثر معاملاتِ فضای تجارت الکترونیکی، معاملات کلانی هستند که با مبالغ بسیار زیادی منعقد می‌شوند. این گمان را باید از ذهن زدود.
بسیاری از افراد عادی در این فضا اقدام به معامله کرده و بدیهی است که در این حالت، مبلغ رد و بدل شده مقدار زیادی نخواهد بود. در چنین مواقعی، در صورت بروز اختلاف، اشخاص تمایلی به طرح دعوا در یک کشور بیگانه ندارند.
از سوی دیگر، به دلیل کم ارزش بودن موضوع معامله، اسناد مهمی توسط طرفین تدوین نشده است و بنابراین حتی در صورت اقامه دعوا در دادگستری، به دلیل فقدان اسناد مهم، نمی‌توان به نتیجه دعوا امید داشت.
روش های آنلاین حل و فصل اختلافات چنین معضلی را حل کرده و در استقبال اشخاص از تجارت الکترونیک تاثیر بسزایی خواهند داشت.
1.1.3. رشد تعاملات الکترونیکی:
با رواج استفاده از فروشگاه های اینترنتی، تعداد زیادی از اشخاص از این فروشگاه ها خرید میکنند. در این میان ممکن است اختلافی میان فروشنده و خریدار ایجاد گردد. در این حالت مراجعه به دادگاه و پیگیری امر دردسر های بسیاری را برای طرفین به دنبال خواهد داشت.
به همین دلیل، بسیاری از اشخاص عطای چنین موضوعی را به لقایش خواهند بخشید. اما در صورت وجود روش های آنلاین حل و فصل اختلافات، معضل مذکور نیز حل خواهد شد.
1.1.4. افزایش امید به تعاملات مستمر:
حجم بالای معاملات در فضای اینترنتی باعث میشود که احتمال بروز اختلاف نیز بالاتر رود. در صورت فقدان روش های آنلاین، در صورت بروز اختلاف، اشخاص مجبورند به ازای هر معامله ای به قاضی دادگستری مراجعه کنند. این امر دو نتیجه منفی را به دنبال خواهد داشت:
نتیجه اول آن است که خواهان چنین دعوایی باید وارد تشریفات پیچیده‌ی رسیدگی شده و هزینه های بسیاری را تقبل نماید.
نتیجه دوم آن است که در صورت محکومیت یکی از طرفین، نامبرده احتمالا از ادامه رابطه تجاری صرف نظر می‌کند. به بیان ساده، با صدور حکم محکومیت علیه یکی از طرفین، ناامیدی بر وی غلبه کرده و تمایلش به ادامه رابطه تجاری کاهش می یابد.
این امر میتواند منجر به قطع همکاری میان طرفین گردد. شیوه های آنلاین حل و فصل اختلافات میتوانند از بروز چنین نتایجی ممانعت به عمل آورند.
1.1.5. امکان بهره مند شدن از نظر اکثریت در دادگاه:
برای توضیح این قسمت به یک مثال ساده متوسل می شویم
فرض کنید که میان شما و یک فروشنده ای در فضای اینترنتی اختلافی بروز می کند. شما به دادگاه می روید و سعی می کنید که این اختلاف را حل نمایید.
در این حالت هر کدام از طرفین به ادله خود متوسل می شوند و سعی در اقناع قاضی دارند. حال فرض کنید که در حالت دیگری، قبل از مراجعه به قاضی، در یک روش حل و فصل اختلافات، 100 نفر پرونده شما را مطالعه کرده اند و 80 نفر اعتقاد دارند که حق با شماست.
بدیهی است که در این حالت، نظر اکثریت با شماست و به نوعی یک بار روانی برای قاضی ایجاد می شود. یعنی احتمال پیروزی در دادگاه، در حالت دوم نسبت به حالت اول بیشتر خواهد بود
بطور مثال یکی از موارد حل و فصل اختلافات آنلاین، داوری آنلاین اختلافات استارت آپ ها است.
1.2. انواع روش های ODR:
| نوع روش ODR | توضیح | مناسب چه مواردی |
| مذاکره آنلاین | تبادل پیام میان طرفین برای توافق مستقیم | اختلافات ساده، سوءتفاهم ها |
| میانجی گری آنلاین | حضور میانجی بیطرف برای کمک به توافق | اختلافات متوسط،مسائل حقوقی شخصی |
| داوری آنلاین | داور تصمیم نهایی رامیگیرد | قراردادهای رسمی، فروش های اینترنتی |
1.2.1 مذاکره آنلاین (Online Negotiation):
توضیح این روش ساده است. در این روش طرفین اختلافات به صورت اینترنتی با یکدیگر مذاکره کرده و درصدد رفع اختلاف بر می آیند. مثلا از طریق برنامه اسکایپ، با یکدیگر ارتباط گرفته و سعی میکنند اختلافات خود را از طریق مذاکره حل و فصل نمایند
1.2.2. میانجی گری آنلاین(Online Mediation):
در این روش، شخص ثالثی به عنوان میانجی انتخاب شده و در یک محیط آنلاین در جهت رفع اختلاف گام بر می‌دارد.
1.2.3. داوری آنلاین (Online Arbitration):
در این شیوه شخص به عنوان داور بیطرف انتخاب شده و اقدام به حل و فصل اختلافات در محیط اینترنتی می نماید. تفاوت داور و میانجی آن است که داور خود اقدام به صدور رای می‌کند، اما میانجی‌گری حالتی دوستانه داشته و سعی می‌کند با گفتگو، اختلافات طرفین را حل نماید.
1.3. روش های مشهور حل اختلاف در ایران و جهان:
1.3.1. روش حل اختلاف ebay :
ای بی یکی از فروشگاه های اینترنتی است که خرید و فروش کالاهای مختلفی را بر عهده دارد.یکی از روش های آنلاین کارآمد متعلق به این سایت است. این روش پس از تحقیقات این شرکت ابداع گردید. در تحقیقات مشخص گردید که اگر اشخاص در یک دعوای قضایی محکوم شوند، احتمال مشارکت در معاملات توسط آنان کاهش می یابد.
این در حالی است که در روش های آنلاین حل و فصل اختلاف، این کاهش تمایل مشهود نیست. بنابراین اعمال روش های دیگر بغیر از رسیدگی قضایی میتواند در جلب نظر افراد مؤثر باشد
هدف این روش آن است که تعداد معاملات موفق را به حداکثر برساند. روش کار به این صورت است که از اشخاص خبره ای در زمینه خرید و فروش دعوت میشود که در یک فضای آنلاین جمع شوند.
زمانی که اختلافی میان اشخاص پدیدار می شود، پرونده این اختلاف در اختیار این افراد خبره قرار داده می شود و نظر اکثریت آنان ملاک عمل خواهد بود.
به این ترتیب، طرفین اختلافات میتوانند قبل از تشدید اختلاف و مراجعه به دادگاه، از طریق نرم افزار این شرکت به رفع اختلاف مبادرت ورزند. روش مذکور به دلیل آنکه مبتنی بر آنالیز داده های کاربران است، به نتایج مثبتی رسیده و یک روش موفق محسوب میشود.
1.3.2. پونیشا
پونیشا بازار کاری ایرانی است که اشخاص کارفرما می توانند پروژه های خود را در آن تعریف کرده و اشخاص فریلنسر پس از انجام این پروژه ها، مبلغ مورد نظر کارفرما را دریافت دارند. در چنین روابطی که طرفین اصولا از راه دور به انعقاد قرارداد مبادرت می ورزند، همیشه احتمال اختلاف وجود دارد. این امر ممکن است به نوعی برای افراد دافعه ایجاد کرده و اشخاص قید استفاده از این پلتفرم را بزنند . پونیشا برای مقابله با چنین امری، سیستم حل اختلافی را طراحی کرده است تا اختلافات میان اشخاص را به حداقل برساند.
در سایت پونیشا روش کار این سیستم اینگونه ذکر شده است:
سیستم حل اختلاف پونیشا برای زمانی است که مبلغی به صورت پرداخت امن ایجاد شده و هنوز توسط کارفرما آزاد نشده باشد. در صورتی بروز هر گونه مشکل، کارفرما یا فریلنسر هر دو می توانند برای دریافت مبلغ اختلاف ایجاد کنند. (i) زمانی که کار تحویل کارفرما شده باشد و کارفرما پرداخت امن را برای فریلنسر آزاد نکند (ii) زمانی که فریلنسر پاسخگو نبوده یا (iii) زمانی که پروژه تحویل داده شده از کیفیت مناسب برخوردار نباشد
پرداخت منظور حالتی است که کارفرما مبلغ پروژه را نزد سایت پونیشا بلوکه می سازد. سایت نیز پس از دریافت تاییده کار، مبلغ را به حساب فریلنسر می ریزد
در این روش هم کارفرما و هم فریلنسر میتوانند درخواست استفاده از سیستم حل اختلاف را مطرح نمایند. در این حالت دلایل اختلاف از جانب هر کدام از طرفین ذکر شده و مبلغ مورد نظر برای پرداخت یا دریافت نیز مشخص میگردد.
سپس این امکان فراهم میشود که طرف مقابل مبلغ را بپذیرد و یا آن را رد کرده و مبلغ جدیدی پیشنهاد دهد. این امر به نوعی مبتنی بر مذاکره آنلاین است و میتواند در رفع اختلاف سودمند باشد.
اگر اختلاف از این طریق حل نشد، پونیشا خود به داوری و رفع اختلاف اقدام می‌کند. در این حالت نظر پونیشا الزام آور بوده و طرفین می بایست به رای داور احترام گذارند.
با این حال اگر هر کدام از طرفین به حکم پونیشا اعتراض دارد، میتواند اعتراض خود را نزد یک موسسه داوری به اسم اندیشه عدالت هانی طرح کند. در این حالت رای قاطع بوده و طرفین ملزم به آن می باشند.
روش های آنلاین حل و فصل اختلافات چیست؟
روش های آنلاین حل و فصل اختلافات یکی از شیوه های جایگزین حل و فصل اختلافات است که در محیط اینترنت صورت می پذیرد.
کاربرد های روش های آنلاین حل و فصل اختلافات چیست؟
این روش میتواند منجر به حفظ روابط قراردادی مستمر میان طرفین شده و از طرف دیگر چالش های مربوط به طرح دعوا در مکان دیگری را از میان بردارد. از سوی دیگر اعمال چنین روشی می تواند شانس پیروزی شما در دادگاه را افزایش دهد.
انواع روش های آنلاین حل و فصل اختلاف کدامند؟
مذاکره آنلاین، میانجی گری آنلاین و داوری آنلاین از جمله این روش ها هستند
