واخواست سفته

اسناد تجاری یکی از مهم‌ترین وسایل گردش سرمایه در بین تجار و غیرتجار می‌باشند. در قديم رسم بر اين بود که به لحاظ کمبود نقدينگی يا دير به نقدينگی رسیدن افراد، خريد از کسبه بازار به صورت نسیه و با سپردن يك تکه کاغذ که میزان بدهی اشخاص بر آن نوشته و امضاء يا مهر شده، انجام می‌شد و در پايان هر ماه يا در وعده مقرر ديگری با پرداخت وجه مزبور، رسیدهای سپرده شده مسترد می‌گرديد.

امروزه همچنان استفاده از سفته در بازار و در بین مردم کماکان شايع و رايج است. برای اين که دارندگان اين سند بتوانند از مزايای اسناد تجاری استفاده نمايند، بايد عمل حقوقی واخواست را نسبت به آن انجام دهند.

به عبارت دیگر، برای بهره بردن از امتیازاتی که قانون تجارت برای اسناد تجاری مقرر نموده، اعتراض سفته از طريق برگ واخواست‌نامه یا اعتراض‌نامه صورت می‌پذيرد و به این منظور واخواست سفته، طبق قانون تجارت، الزامی است.

بنابراین با توجه به اهمیتی که اين عمل حقوقی دارد، در این مقاله به تعریف و چگونگی واخواست سفته پرداختیم.

توصیه می‌شود برای آشنایی بیشتر مقاله‌ی “تجربه ی عملی واخواست یک سفته در مشهد” که در همین سایت منتشر شده نیز مطالعه شود.

سفته چیست؟

سفته در دوران قديم به علت خطرات نقل و انتقالِ پول ايجاد شده و بازرگانان برای تحصیل اعتبار از شريک تجاری خود سندی که متضمن تعهد به پرداخت مبلغی در زمان معین بدست می‌آوردند و آن را به اعتبار شخصیت متعهد به طرف معامله می‌دادند.

سفته یا فته طلب در اصطلاح حقوقی سندی است که به واسطه‌ی آن کسی (متعهد) تعهد می‌کند که در وجه شخص ديگر (متعهد له) يا به حواله کرد او، مبلغ معینی را در تاريخ معین يا عند المطالبه بپردازد.

قانون تجارت در ماده 307 در تعریف سفته بیان می‌دارد:

فته طلب سندی است که به موجب آن امضاء کننده تعهد می‌کند مبلغی در موعد معین يا عند المطالبه در وجه حامل يا شخص معین يا به حواله کرد آن شخص کارسازی نمايد.

قانون تجارت در ماده 307

بنابراين در سفته همیشه دو شخص وجود دارند: متعهد و متعهد له؛

متعهد (صادرکننده) : شخصی که با تنظیم سفته تعهد می‌کند مبلغ معینی را در تاريخ معین يا عند المطالبه به دارنده آن بپردازد.

 متعهدله (گیرنده/ دارنده): به شخص دارنده سفته گفته می‌شود که مستحق دريافت وجه سفته از متعهد سفته می‌باشد.

تعریف واخواست سفته

در لغت نامه دهخدا، واخواست به معنای بازخواست، مؤاخذه، محاسبه و اعتراض آمده است و هم چنین آورده شده که واخواست، اصطلاحی بانکی است و آن، وصول نشدن چك و سفته است به علت عدم پرداخت وجه مورد تعهد در چك و سفته از جانب متعهد.

از نظر حقوقی، اصل در واخواست، مطالبه وجه برات يا سفته ظرف ده روز از تاريخ وعده به وسیله واخواست‌نامه‌ای است که در ظرف مدت مزبور در دفتر ثبت واخواست دادگاه شهرستان ثبت می‌گردد.

بنابراين واخواست اسناد تجاری در واقع مطالبه رسمی وجه سندی است که موعد پرداخت آن فرارسیده و به دنبال آن، اثبات اين امر که دارنده به تکلیف خود در ارائه سند به متعهد اصلی عمل نموده تا در نتیجه بتواند از مزايای قانونی که در قانون تجارت برای او متصور شده استفاده نماید.

اعتراض عدم تأدیه سفته

قانونگذار تشريفات خاصی را جهت مطالبه اسناد تجاری خاص در قانون تجارت پیش بینی نموده است.

اعتراض عدم تأديه، اعتراض يا واخواستی است که بر اثر امتناع از پرداخت وجه در سررسید سفته به عمل می‌آيد.

به عبارت ديگر، هرگاه وعده سند برسد، ولی وجه آن در سررسید پرداخت نشود، اعتراض يا واخواست‌نامه‌ای که تنظیم و ارسال می‌شود، واخواست يا اعتراض عدم تأديه نامیده می‌شود.

مطابق ماده 280 قانون تجارت، امتناع از تأديه وجه سفته بايد در ظرف 10 روز از تاريخ وعده، به وسیله نوشته‌ای که اعتراض عدم تأديه نامیده می‌شود معلوم گردد.

ماده 282 قانون تجارت نیز در مورد لزوم اعتراض عدم تأديه مقرر می‌دارد:

“نه فوت محال علیه، نه ورشکستگی او، نه اعتراض نکولی، دارنده برات را از اعتراض عدم تأديه مستغنی نخواهد کرد.”

ماده 282 قانون تجارت

در این ماده منظور قانونگذار اين است که در هر حال، بايد اعتراض‌نامه تنظیم گردد، حتی اگر او فوت کرده و يا ورشکسته شده باشد.

اين تفسیری است که از نظر کمیسیون مشورتی حقوق تجارت اداره حقوقی وزارت دادگستری که در تاريخ 08/03/1350 بیان نموده، برداشت می‌شود.

اين نظريه بیان می‌دارد:

“… دارنده سفته‌ای که در ظرف موعد مقرر به واخواست سفته مبادرت ورزيده ولی متعهد قبل از وصول واخواست نامه به محل اقامت او فوت نموده و در ظرف مدت .. (يك سال) مقرر در ماده 286 قانون تجارت علیه ظهرنويس اقامه دعوی نموده باشد دارنده چنین سفته‌ای از حقوق مذکور در فصل برات قانون تجارت و از جمله ماده 292 قانون تجارت استفاده می‌نمايد.”

بنابراین، با توجه به آمره بودن مواد مربوط به اعتراض، بايد نتیجه گرفت که دارنده سفته در صورت عدم تأديه وجه سند از طرف متعهد و برای بهره‌مندی از مزایای اسناد تجاری، مکلف به تنظیم اعتراض‌نامه يا واخواست‌نامه در موعد مقرر است.

چگونه سفته را واخواست کنیم؟

پیش از پرداختن به شیوه واخواست سفته، ذکر این نکته ضروری است که طبق ماده 309 قانون تجارت، قوانین برات در خصوص سفته نیز جاری است.

قانونگذار برای واخواست سفته دو شیوه پیش‌بینی نموده است:

مطالبه عادی سفته

مطالبه عادی در سفته مطابق ماده 279 قانون تجارت بدین صورت است که: دارنده سفته بايد روز وعده وجه سفته را مطالبه کند. 

بنابراين دارنده بايد ابتدا به طور عادی (غیر رسمی) اعم از تلفنی و شفاهی وجه سفته را مطالبه نمايد و در صورتی که متعهد از پرداخت وجه سفته در سررسید خودداری نمايد، دارنده برای اين که حق مراجعه خود را حفظ نمايد و از امتیازات سند تجاری بهره‌مند شود بايستی وجه سفته را به طور رسمی نیز مطالبه نمايد.

اين مطالبه رسمی، اعتراض عدم تأديه يا واخواست نامیده می‌شود که در بند بعدی به آن خواهیم پرداخت.

شیوه مطالبه رسمی سفته

مطابق ماده 280 قانون تجارت، امتناع از پرداخت وجه سفته بايد در ظرف ده روز از تاريخ وعده (زمانی که قرار بوده مبلغ پرداخت شود) به وسیله‌ی نوشته‌ای که اعتراض عدم تأيه نامیده می‌شود معلوم گردد.

مطابق این ماده، با اعتراض عدم تأديه، امتناع از پرداخت وجه سفته معلوم و اثبات می‌گردد و اعتراض مزبور، معلوم کننده، تصديق کننده و اثبات کننده عدم پرداخت وجه توسط متعهدین پرداخت سفته است.

مهلت واخواست سفته

در رابطه با مهلت واخواست سفته باید گفت جهت مطالبه وجه سفته،تاریخ سررسید درج شده بر روی آن ملاک است.

اهمیت تاریخ سررسید بدین جهت می‌باشد که در صورتی که صادرکننده به تعهدش عمل نکند، دارنده سفته می‌تواند ظرف 10 روز از تاریخ سررسید سفته آن را واخواست نماید و ظرف یکسال از تاریخ واخواست، علیه صادرکننده و سایر مسئولین سفته طرح دعوا نماید.

لازم به ذکر است که اگر دارنده سفته به این وظیفه قانونی عمل نكند، دعوای او علیه کسانی که پشت سفته را امضا کرده‌اند ‌پذیرفته نمی‌شود.

مطابق ماده 286 قانون تجارت، اگر دارنده‌ی سفته‌ای که باید در ایران پرداخت شود و به علت عدم پرداخت اعتراض شده، بخواهد از حقی که ماده ۲۴۹ برای او مقرر داشته (مسئولیت تضامنی مسئولین سفته) استفاده کند باید در ظرف یک سال از تاریخ اعتراض، اقامه دعوی نماید.

مزایای سفته

امکان اخذ تأمین خواسته

یکی از مهم‌ترین مزیت‌های سفته این است که دارنده‌ی سفته ‌ای كه واخواست شده و در موعد مقرر اقامه دعوی كرده، می‌تواند از دادگاه بخواهد كه اموال طرف دعوی را قبل از رسیدگی و صدور حكم به نفع او توقیف كند.

در این حالت، پس از صدور حكم، دارنده سفته در وصول طلبش از مال توقیف شده، به سایرین تقدم دارد.

مسئولیت تضامنی امضاکنندگان سفته

در واقع یکی از منحصر به فردترین کارکردهایی که قانونگذار براي صاحب اسناد تجاری ازجمله سفته در نظر گرفته است، مسئولیت تضامنی امضاکنندگان اسناد تجاري در برابر دارندگان آن است.

این امر در ماده 249 قانون تجارت نیز مورد اشاره قرار گرفته است و به این معنا است که صاحب سند تجاري می‌تواند به هر یک از مسئولین مراجعه کند و یا حتی چند نفر را مخاطب قرار دهد.

مزیت سفته نسبت به برات و چک

از شرایط اساسی برات این است که اسم شخصی که برات در وجه یا حواله کرد او پرداخت می‌شود ذکر شود. اما در سفته می‌توان به نام حامل، بدون ذکر اسم شخص معینی سفته را صادر کرد و این ویژگی مزیتی است که موجب سهولت در نقل و انتقال سفته می‌گردد.

همچنین در برات معمولاً سه نفر شرکت دارند: محیل (براتکش)، محال‌له (دارنده برات)، محال‌علیه (پرداخت‌کننده وجه برات یا براتگیر) اما در سفته تنها دو نفر شرکت دارند: متعهد و متعهدله.

علاوه بر این موضوع قبولی در سفته وجود ندارد، زیرا حواله بر عهده شخص دیگري نیست که احتیاج به قبولی وي باشد.

در خصوص مزیت سفته نسبت به چک باید گفت برای صادرکننده، سفته نسبت به چک بهتر است، چرا که چک جنبه‌ی کیفری داشته و در صورت پرداخت نشدن وجه چک در صورت وجود سایر شرایط، دارنده می‌تواند از صادرکننده آن شکایت کیفری کند.

اما سفته جنبه کیفری ندارد، یعنی پرداخت نکردن آن در زمان سررسید جرم نبوده و دارنده باید برای مطالبه وجه سفته از طریق حقوقی عمل کند.

علاوه بر این، صادرکننده سفته با وجود عدم پرداخت آن می‌تواند باز هم از بانک سفته بگیرد، درحالی که صادرکننده چک اگر مبلغ آن را پرداخت نکند از گرفتن دسته چک جدید محروم می‌گردد.

تفاوت مهم‌تری در خصوص سفته و چک وجود دارد که در ویدئوی زیز به آن پرداخته شده است:

آیا برای واخواست سفته ارسال اظهارنامه ضرورت دارد؟

در خصوص اینکه آیا برای مطالبه وجه سفته، ارسال اظهارنامه لازم است یا خیر باید گفت طبق نظريه مشورتی شماره 7/3142 مورخه 12/08/1362 اداره حقوقی دادگستری:

مطالبه وجه سفته در سفته‌های عندالمطالبه زمانی تحقق می‌يابد که متعهد از نیت متعهدله برای مطالبه سفته مستحضر شود و اين آگاهی وقتی قانونا محقق می‌شود که مراتب طبق ملاک ماده 709 قانون آيین دادرسی مدنی از طريق اظهارنامه رسمی به بدهکار ابلاغ شده باشد، بنابراين در سفته‌های مذکور نحوه مطالبه وجه سفته ارسال اظهارنامه رسمی و زمان محاسبه واخواست، تاريخ ابلاغ اين اظهارنامه به بدهکار خواهد بود.

در خصوص این نظر باید گفت علاوه بر اینکه ارسال اظهارنامه تنها راه آگاهی از نیت متعهد نیست و این آگاهی می‌تواند به روش‌های گوناگون صورت گیرد، اساسا واخواست‌نامه خود مطالبه‌ی رسمی بوده و برای مطالبه‌‌ی رسمی طلب، همان یک روش یعنی تنظیم واخواست‌نامه کفایت می‌کند و از این نظر واخواست‌نامه خود به منزله‌ی اظهارنامه است.

سفته عندالمطالبه مشابه برات به رويت است و دارنده مکلف است اولا وجه سفته را ظرف يکسال از تاريخ صدور سفته مطالبه نمايد ثانیا اگر پرداخت صورت نگرفت، آن را ظرف ده روز واخواست نمايد. بنابراین دارنده سفته عندالمطالبه از تاريخ صدور سفته تا يکسال و ده روز حق مطالبه و واخواست دارد و برای مطالبه وجه سفته و واخواست نیازی به ارسال اظهار نامه رسمی نیست.

مرجع صالح برای مطالبه وجه سفته کجاست؟

 واخواست سفته می‌بایست در دادگاه حقوقی محل سکونت فرد صادر کننده آن صورت گیرد.

پس از ارجاع دادخواست مطالبه وجه سفته، وقت رسیدگی تعیین می‌گردد که در صورت حضور طرفین دعوا و احراز مدیون بودن متعهد، وی محکوم به پرداخت وجه سفته گردیده و اگر بدهی خود را نپردازد، اموال او توقیف شده و اگر اموالی نداشته باشد، به درخواست طلبکار بازداشت و حبس می‌شود؛ مگر اینکه بدهکار ادعای اعسار نماید که در صورت احراز عدم توان پرداخت او، حکم به پرداخت بصورت اقساط داده می‌شود.

چگونگی تکمیل سفته سفید امضا

سفته سفید امضا، سفته‌ای است که در آن امضا صادرکننده وجود دارد، اما سایر ارکان سفته مثل تاریخ پرداخت (سررسید)، وجه و نام گیرنده خالی مانده و تکمیل آن به گیرنده سفته واگذار می‌شود تا آن را مطابق توافقات یا میل خود تکمیل کرده و برای وصول آن اقدام کند.

در واقع مطابق قانون، سفته سفید امضا نوعی اعطای وکالت به گیرنده بوده تا آن را بنا بر خواست خود تکمیل نماید.

نحوه‌ی تکمیل سفته سفید امضا نیز بدین صورت است که دارنده باید مشخصات صادرکننده و گیرنده سفته و تاریخ پرداخت (سررسید) را در قسمت‌های مشخص‌شده درج نماید.

توجه داشته باشید که در تکمیل سفته سفید امضا، باید حسن نیت رعایت گردد، چراکه مطابق ماده 673 قانون مجازات اسلامی هرکس از سفید مُهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست آو‌رده سوء استفاده نماید به شش ماه تا یک سال و شش ماه حبس محکوم خواهد شد.

وکیل برای سفته

در آخر باید اضافه کرد در صورتی که مديون اصلی از پرداخت وجه سند در سررسید خودداری نموده و مطالبه عادی منتهی به پرداخت وجه سند نشود، دارنده برای برخورداری از امتیازات اسناد تجاری و حفظ حق مراجعه خود به ساير امضاکنندگان به صورت تضامنی بايد مطالبه رسمی انجام دهد که اين مطالبه رسمی در سفته، اعتراض عدم تأديه يا واخواست نامیده می‌شود.

بنابراین بسیار مهم است که افراد با مفهوم و نحوه‌ی واخواست سفته و از همه مهم‌تر مواعد قانونی اعتراض عدم تأدیه آشنا شوند، امری که هدف مقاله‌ی حاضر بوده است. با این حال پیشنهاد می‌شود در صورت عدم تادیه وجه سفته، برات یا چک با مشورت وکیلی با سابقه در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهید.

سوالات متداول

نویسنده: زهرا داودی