توافق‌نامه سهامداران شرکت یا shareholder agreement قراردادی الزام آور است که میان سهامداران شرکت منعقد می‌شود.
در توافق‌نامه سهامداران حقوق و وظایف سهامداران شرکت، با جزئیات و به طور دقیق بیان می‌شود.
در ابتدای شروع یک کسب‌وکار یا استارت‌آپ در قالب شرکت، ممکن است تنظیم توافق‌نامه سهامداران چندان ضروری به نظر نرسد.
از آنجا که با گذشت زمان از تشکیل شرکت امکان بروز اختلافات افزایش پیدا می‌کند، تنظیم چنین سندی کمک می‌کند تا امکان بروز اختلافات آتی کمتر شود.
در صورت وقوع اختلاف میان سهامداران نیز با صرف کمترین هزینه و زمان می‌توان از طریق مفاد درج شده در توافق‌نامه اختلافات ایجاد شده را حلوفصل کرد.
انعقاد توافق‌نامه سهامداران سبب می‌شود تا با درج مفادی درباره محدوده دقیق تعهدات سهامداران، نحوه اداره و مدیریت شرکت، حلوفصل اختلافات و سایر شروط، اطمینان خاطر حداکثری در مورد شفافیت و کارایی شرکت در زمینه فعالیت‌های آتی ایجاد شود.
آیا توافق‌نامه سهامداران همان اساسنامه است؟
خیر، اساسنامه به لحاظ قانونی سندی الزامی محسوب می‌شود که برای ثبت شرکت نیز ارائه و انتشار عمومی آن لازم است.
در حالی که توافق‌نامه سهامداران سندی بوده که تنظیم آن اختیاری است و در جهت جلوگیری از بروز اختلافات در آینده بین شرکا تنظیم می‌شود.
بدیهی است که مفاد ذکر شده در توافق‌نامه سهامداران نباید مخالف با اساسنامه شرکت یا قواعد امری قانون باشد.
در برخی توافق‌نامه‌های سهامداران شروطی گنجانده می‌شود که خلاف قانون بوده و یا با اساسنامه متعارض است.
در صورتی که از توافق‌نامه سهامداران به عنوان ابزاری در جهت دور زدن قانون استفاده شود، مفاد غیرقانونی توافق سهامداران قابلیت اجرایی نداشته و بدیهی است که در صورت طرح دعوا در محاکم قضایی به شروط غیرقانونی ترتیب اثر داده نخواهد شد.
با وجود اساسنامه چه نیازی به توافق‌نامه سهامداران است؟
در اساسنامه به جهت پرهیز از طولانی شدن بیش از حد متن، صرفا کلیات توافقات میان سهامداران درج می‌شود در حالی که در متن توافق‌نامه سهامداران، جزئیات توافقات به طور دقیق بیان می‌شود.
همچنین در صورت نیاز به اصلاح اساسنامه بایستی تشریفات قانونی زیادی از جمله تشکیل مجمع عمومی فوق‌العاده، رای گیری و درج آگهی طی شود.
اصلاح اساسنامه به صرف توافق سهامداران امکان‌پذیر نیست.
برخلاف اساسنامه اصلاح توافق‌نامه سهامداران با توافق تمام سهامداران همانند سایر قرارداد‌های خصوصی و بدون تشریفات خاصی قابل انجام است.
چه کسانی به توافق‌نامه سهامداران شرکت نیاز دارند؟
زمانی که شرکتی تشکیل می‌شود یا تعدادی از سرمایه‌گذران سهام یک شرکت نوپا (استارت‌آپ) را خریداری می‌کنند، نیاز است تا توافق‌نامه سهامداران تهیه و تنظیم شود.
هرچه تعداد سهامداران بیشتر باشد تنظیم توافق‌نامه میان سهامداران نیز ضروری‌تر است.
چرا که امکان بروز اختلافات با بالا رفتن تعداد سرمایه‌گذاران بیشتر می‌شود.
استارت‌آپ ها و کسبوکارهای نوپا در جریان تامین مالی و گسترش کسب‌وکار خود اقدام به جذب سرمایه‌گذار فروش سهام می‌کنند.
ممکن است سرمایه‌گذارانی که در مرحله تامین مالی به استارت‌آپ می‌پیوندند صاحب اکثریت سهام استارت‌آپ شوند و سهامداران اولیه کسب‌وکار در اقلیت قرار گیرند.
یکی از کارکرد‌های مهم توافق‌نامه سهامداران حفظ حقوق اقلیت سهامداران در شرکت است که در ادامه مطلب درباره آن بحث خواهد شد.
شروط معمول در توافق‌نامه سهامداران چیست؟
توافق‌نامه سهامداران بایستی حاوی جزئیات بوده و دقیق تنظیم شود.
البته هر توافق‌نامه با توجه به مقتضیات و شرایط خاص دارای مفاد خاص خود است.
علی‌رغم منحصر‌به‌فرد بودن هر توافق‌نامه، تعدادی از شروط وجود دارند که در اکثر توافق‌نامه‌های سهامداران درباره آنها بحث می‌شود.
مسائلی همچون نحوه حلوفصل اختلافات میان سهامداران، جزئیات چگونگی اداره شرکت و تعهدات و وظایف اعضا نسبت به شرکت از مسائلی است که در توافق‌نامه سهامداران درباره آن بحث می‌شود.
توافق‌نامه‌های سهامداران معمولا حاوی مفاد زیر است:
- پیش‌گفتار و مقدمه حاوی نام سهامداران حقیقی و حقوقی که توافق‌نامه را امضا کرده‌اند.
- بیان اهداف و موضوع توافق‌نامه
- بیان نحوه خرید، فروش، انتقال سهام (اعم از انتقال قانونی و قراردادی)
- شروط مربوط به حمایت‌های سهامدارانی که کمتر از 50 درصد سهم در اختیار دارند.
- الزام به پیشنهاد فروش سهام به دیگر سهامداران پیش از فروش سهام به افراد خارج از شرکت
- شرایط و ضوابط تقسیم سود
- نحوه اداره شرکت اعم از نحوه و زمان تشکیل جلسات هیئت مدیره، نصب و عزل اعضای هیئت مدیره، نحوه اداره امور مالی و…
- نحوه جذب سرمایه و ارزش‌گذاری شرکت
- زمانبندی تخصیص سهام (وستینگ)
- سهام انگیزشی کارمندان
- فوت، حجر و ناتوانی هم‌بنیانگذاران یا مدیران شرکت
- مالکیت فکری
- تعهد به حفظ محرمانگی
- تعهد به عدم رقابت
- نحوه حل اختلاف
شروط پرتکرار در توافق‌نامه‌های سهامداران
1- آورده سهامداران به شرکت و میزان سهام هر یک از شرکا
از آنجا که سهامداران اغلب هر کدام آورده‌ای متفاوت به شرکت وارد می‌کنند، ذکر آورده هر کدام از شرکا در قرارداد مربوط به سهامداران ضروری است.
آورده سهامداران می‌تواند پول نقد، ملک، حقوق مالکیت فکری مثل حق اختراع یا تعهد به انجام میزان ساعات کاری معین در شرکت باشد.
در هر صورت ضروری است تا نسبت به بیان دقیق آورده هر شریک و مبلغ تقویم شده آورده‌های غیرنقد در توافق‌نامه اقدام شود.
چرا که آورده هر شریک تبدیل به سهام متعلق به وی شده و اصولاً هر فرد به میزان سهام در شرکت قدرت تصمیم‌گیری دارد.
در شرکت‌های تجاری، آورده هر شریک در اختیار شرکت قرار می‌گیرد و از ملکیت آورنده‌ی آن خارج می‌شود.
به این معنا که پس از در اختیار قرار‌دادن پول‌نقد، ملک یا هر سرمایه دیگر، از این پس شخصیت حقوقی شرکت مالک دارایی است و هیئت‌مدیره و سهامداران اقدام به مدیریت دارایی از جانب شخص حقوقی می‌کنند.
آنچه سهامداران پس از اینکه آورده خود را تسلیم شرکت می‌کنند به دست می‌آورند سهام شرکت است.
بدیهی است به هر میزان دارایی وارد شده ارزشمندتر باشد، سهام متعلق به سهام‌دار نیز بیشتر خواهد بود.
در توافق‌نامه سهامداران بایستی میزان سهام متعلق به هر سهام‌دار و تعداد سهام کلی شرکت ذکر شود.
شرط نمونه:
آقای الف مبلغ ……………… ریال به صورت نقد و 50 ساعت کار ماهیانه به مدت سه سال به ارزش …………………..ريال، شرکت ب ماشین‌آلات و وسایل صنعتی به ارزش ……………………….. ريال و خانم ج دفتر اداری تحت مالکیت خود به ارزش ………………. ريال را به عنوان آورده به شرکت وارد کردند.
سهام شرکت جمعا به میزان 1000 سهم و مبلغ هر سهم 100000 ریال است. آقای الف دارای 300 سهم، شرکت ب دارای 400 سهم و خانم ج دارای 300 سهم در شرکت هستند.
2- ساختار مدیریتی شرکت
ساختار اداره شرکت در زمره مهم‌ترین موضوعاتی است که بایستی در موافقت‌نامه سهامداران به آن پرداخته شود.
ناگفته پیداست که توافق بر یک ساختار مدیریتی شفاف و قدرتمند سبب خواهد شد تا از بروز بسیاری از چالش‌‌های آتی جلوگیری شود و شرکت در مسیر رشد و گسترش کسب‌وکار گام بردارد.
ساختار مدیریتی شرکت معمولا شامل مجمع عمومی است که تمام سهامداران در آن حق شرکت دارند و طی آن درباره امور شرکت تصمیم می‌گیرند.
از جمله مهم‌ترین تصمیمات مجمع عمومی انتخاب اعضای هیئت مدیره است.
هیئت مدیره منتخب نیز جهت انجام امور روزمره شرکت اقدام به انتصاب مدیرعامل می‌کند.
همان‌طور که قابل مشاهده است جهت امور مدیریتی شرکت بایستی چندین لایه مدیریتی تعریف شود تا وظایف به درستی تقسیم شود و به انجام برسد.
شرط نمونه:
سهامداران به موجب این موافقت‌نامه، ساختار مدیریتی شرکت را شامل 5 نفر هیئت‌مدیره، یک نفر مدیرعامل منصوب توسط اعضای هیئت مدیره و مجمع عمومی سهامداران مشخص کردند. مقررات مربوط به تشکیل جلسات هیئت‌مدیره و مجمع عمومی شرکت و همچنین نحوه انتصاب مدیرعامل، توسط مقرراتی که در این موافقت‌نامه درج شده خواهد بود.
3- تعیین نحوه کارکرد و ضوابط مربوط به ساختار مدیریتی شرکت
همان‌طور که در بند قبل گفته شد، تعیین ساختار مدیریتی، امری ضروری و حیاتی برای شرکت محسوب می‌شود. باید توجه داشت به موازات تعیین یک ساختار مدیریتی کارآمد بایستی نحوه کارکرد ارکان مدیریتی همچون مجمع عمومی، هیئت مدیره و مدیرعامل نیز تعریف شود.
شرکا بایستی هنگام مذاکره بر سر موافقت‌نامه سهامداران با توجه به نیاز‌ها و شرایط مختص کسب‌وکار خود نسبت به تعیین نحوه کارکرد هر یک از ارکان شرکت مقرراتی را وضع کنند.
شرط نمونه:
1. جلسات هیئت مدیره با حضور حداقل 3 نفر از اعضای هیئت‌مدیره رسمیت خواهد داشت. جلسات هیئت‌مدیره بایستی اقلا هر دو هفته یک‌بار تشکیل شود. رییس هیئت مدیره از میان اعضای هیئت مدیره و با رای اکثریت مطلق حاضران انتخاب خواهد شد. تصمیمات هیئت مدیره با اکثریت مطلق حاضران اتخاذ خواهد شد.
2. مدیرعامل شرکت توسط هیئت‌مدیره و با رای اکثریت مطلق حاضران انتخاب خواهد شد. انتخاب هر یک از اعضای هیئت‌مدیره به عنوان مدیرعامل با رای تمام اعضای هیئت‌مدیره ممکن خواهد بود. مدیرعامل در هر زمان توسط اعضای هیئت‌مدیره و بار رای اکثریت مطلق اعضا قابل عزل خواهد بود.
3. جلسات مجمع عمومی با حضور اکثریت نسبی سهامداران رسمیت خواهد داشت و تصمیمات مجمع عمومی نیز با اکثریت مطلق سهامداران قابلیت اجرایی خواهد داشت.
4- زمانبندی تخصیص سهام (Vesting)
به موجب این شرط در ابتدای تشکیل شرکت، شرکا سهام خود را در رهن شرکت گذاشته و در صورت تداوم حضور در شرکت، طی مدت زمان مشخصی (ماهانه، سالانه و ….) میزان معینی از سهام آنها از رهن شرکت آزاد خواهد شد.
دلیل درج چنین شرطی این است که امکان دارد سهامداران در ابتدای ورود و تشکیل شرکت تصمیم به خروج از شرکت بگیرند.
این امر به هیچ‌عنوان مطلوب سایر سهامداران نیست. چرا که خروج یک فرد به واسطه فروش سهام خود، مخصوصا در کسبوکارهای نوپا سبب بروز بی‌ثباتی و شکست احتمالی کسب‌وکار خواهد شد.
شرط نمونه:
کلیه سهام متعلق به آقایان …………………..، …………. و …………….. از تاریخ امضای این موافقت‌نامه در رهن شرکت قرار می‌گیرد. در صورت تداوم حضور هر یک از افراد مزبور در شرکت سالانه به میزان 25% سهام شرکا به طور خودکار از رهن شرکت خارج خواهد شد. فروش سهام شرکت در مدتی که در رهن شرکت است، فقط به سایر شرکا ممکن است. در صورت فروش سهم در مدت رهن، سهام خریداری شده توسط سایر شرکا به طور خودکار برای باقی مدت در رهن شرکت خواهد بود.
لازم به ذکر است که شرط تخصیص زمانبندی شده‌ی سهام یا وستینگ دارای انواع مختلفی بوده و با توجه به شرایط کسب‌وکار، ممکن است به روش‌های مختلفی در قرارداد پیاده‌سازی شود.
پیشنهاد می‌شود با توجه به تخصصی بودن موضوع، برای نگارش توافقنامهی سهامداران و چنین شروط پیچیده‌ای، صرفاً از وکیل متخصص استارتاپ‌ها کمک بگیرید.
5- حفظ حقوق اقلیت سهامداران
در شرکت‌ها اصولا هر فرد به میزان سهامی که در اختیار دارد حق رای دارد.
از طرف دیگر سهام همهی شرکا نیز با هم برابر نیست و برخی از سهامداران به علت داشتن میزان سهم بیشتر، حق رای بیشتر؛ و توان تاثیرگذاری زیاد‌تری بر تصمیمات شرکت را دارند.
از این رو ممکن است در توافق‌نامه سهامداران برخی از تصمیمات مهم و حیاتی که در روند تجارت شرکت تاثیر زیادی دارند منوط به موافقت همهی سهامداران شود.
مسائلی که اجرایی شدن آن وابسته به رای مثبت تمام سهامداران است در توافق‌نامه ذکر می‌شوند.
از رایج‌ترین مسائلی که تصویب آنها منوط به رای موافق همه سهامداران است می‌توان به مواردی مانند تغییر زمینه فعالیت شرکت، دریافت وام با مبالغ کلان یا به وثیقه گذاشتن اموال شرکت را اشاره کرد.
در غیاب شروط مربوط به حمایت از اقلیت سهامداران ممکن است افرادی که به لحاظ سرمایه‌ای در شرکت در اکثریت بوده عملا روند تصمیم‌گیری در شرکت را در دست بگیرند.
بدیهی است این امر مطلوب سهامداران اقلیت نیست و پیش‌بینی وجود شروطی از این دست سبب دخیل شدن اقلیت سهامداران در جریان تصمیم‌گیری‌های حیاتی و مهم است.
شرط نمونه:
اتخاذ تصمیمات زیر در شرکت نیازمند موافقت تمام سهامداران در مجمع عمومی شرکت خواهد بود:
تصویب بودجه سالانه شرکت
هرگونه تغییرات در موضوع شرکت
اعلام ورشکستگی و انحلال شرکت
تغییرات در شیوه حسابرسی شرکت
اخذ وام به میزان بیش از 10 میلیون تومان
فروش یا رهن اموال منقول و غیر‌منقول شرکت
6- تعیین تکلیف در صورت بروز بن‌بست
تعیین اکثریت تام برای برخی تصمیماتی که برای شرکت و سهامداران دارای اهمیت زیادی است علاوه بر داشتن مزیت‌هایی، ممکن است باعث بروز تاخیر و بن‌بست در تصمیم‌گیری شود.
ادامه شرایط بن‌بست و عدم اتخاذ تصمیمات در موعد مناسب ممکن است سبب بروز مشکلات عدیده‌ای در روند کاری شرکت شود.
بدین جهت لازم است تا راهکاری در توافق‌نامه گنجانده شود تا در صورت عدم حصول اکثریت تمام سهامداران، تصمیمات در کمترین زمان ممکن قابل اتخاذ باشند.
حتما بایستی در توافق‌نامه ذکر شود که تنها مواردی که عدم تصمیم‌گیری در آنها سبب خسارت و بروز اشکال جدی در روند کاری شرکت است به عنوان موقعیت‌های بروز بن‌بست در نظر گرفته شوند.
چرا که ممکن است علی‌رغم اینکه موضوعی نیازمند توافق همه سهامداران دانسته شده ولی عدم تصمیم‌گیری در مورد آنها سبب بروز خسارت نشود لذا ذکر این نکته که عدم تصمیم‌گیری در موضوعات شرط شده؛ منوط به بروز خسارت است، در توافق‌نامه سهامداران الزامی است.
شروط مختلفی برای پایان دادن به بن‌بست‌های احتمالی در توافق‌نامه قابل درج است.
از جمله این شروط می‌توان به خرید سهامِ برخی از سهامداران توسط سایر سهامداران، میانجی‌گری داوری و یا ترکیبی از این روش‌ها اشاره کرد.
بهتر است برای مراحل اولیه خروج از بن‌بست شروطی برای انجام مذاکره یا میانجی‌گری درج کرد و با تعیین مهلتی مشخص ، در صورت عدم حصول نتیجه؛ ضمانت اجرا‌های دیگر همچون اجبار به فروش سهام یا داوری اجرا شود.
شرط نمونه:
در صورت بروز بن‌بست در اتخاذ تصمیماتی که نیاز به رای اکثریت تام سهامداران دارند
- مجمع عمومی برای تصمیم‌گیری در مورد آن موضوع دو بار دیگر به فاصله حداکثر دو هفته با رعایت تمامی تشریفات برگزار خواهد شد.
- در صورت عدم حصول اکثریت، سهامداران بایستی به مدت یک ماه در مورد وضعیت موجود مذاکره کنند تا راهکاری جهت خروج از بن‌بست یافت شود. شروع مهلت فوق از تاریخ صورت جلسه‌ای خواهد بود که توسط رئیس هیئت مدیره برای شروع مذاکرات تعیین خواهد شد.
- در صورت عدم حصول موافقت در مورد موضوع مورد اختلاف، موضوع به هیئت‌مدیره شرکت جهت تصمیم‌گیری نهایی ارجاع خواهد شد. هیئت‌مدیره ظرف یک ماه فرصت خواهد داشت تا در مورد موضوع تصمیم بگیرد. در صورت عدم تصمیم‌گیری، موضوع از دستور کار خارج و ملغی تلقی خواهد شد.
7- انتقال سهام
سهام شرکت به عنوان یک دارایی قابل نقل و انتقال ممکن است از سوی سهامداران به فروش برسد.
فروش سهام توسط سهامداران ممکن است در مواردی برای شرکت و دیگر سهامداران سبب ایجاد مشکلاتی شود.
به عنوان مثال فروش سهام و خروج فردی واجد تخصص و مهارت از شرکت ممکن است بر روند کاری شرکت تاثیر منفی داشته باشد.
همچنین ممکن است سهام به شخصی فروخته شود که رقیب تجاری شرکت بوده و سهام‌دار شدن یک رقیب تجاری نیز سبب بروز تعارض منافع میان افراد شود.
فارغ از مواردی که ذکر شده، به هنگام تشکیل شرکت، افراد بر مبنای شناختی که از یکدیگر دارند و امکان‌سنجی از میزان سازگاری دیدگاه‌ها و علایق اقدام به شریک شدن در سهام شرکت می‌کنند.
فروش سهام شرکت ممکن است سبب ورود افرادی به شرکت شود که سهامداران از آنها شناخت دقیقی ندارند و یا علاقه‌ای به شراکت با آنها ندارند.
به جهت جلوگیری از بروز معضلاتی که در بالا به آن اشاره شد، ممکن است در توافق‌نامه سهامدارن شروطی درباره نحوه و شرایط فروش سهام شرکت درج شود.
شروطی مثل عدم حق فروش سهام در مدت زمان مشخص، پیشنهاد فروش سهام به سهامداران فعلی شرکت قبل از اقدام به فروش سهام به افراد خارج شرکت و یا منوط شدن فروش سهام به موافقت سایر سهامداران یا مدیران شرکت از جمله شروطی است که در جهت حفظ یکپارچگی سهامداران در توافق‌نامه‌ها درنظر گرفته می‌شود.
شرط نمونه:
در صورت اقدام به فروش سهام توسط هر یک از سهامداران به افراد خارج از شرکت، ابتدا بایستی پیشنهادی به وسیله ارسال اظهار‌نامه رسمی، مبنی بر فروش سهام، به سهامداران فعلی شرکت ارائه شود.
پیشنهاد فروش به سایر سهامداران، بایستی حاوی مبلغ پیشنهادی برای فروش سهام، شرایط پرداخت و همچنین میزان سهامی که قصد فروش آن را دارد باشد.
در صورت رد پیشنهاد یا عدم پاسخ صرف یک ماه از تاریخ ارائه پیشنهاد، سهام‌دار مجاز به فروش سهام به افراد خارج از شرکت خواهد بود.
8- شروط مربوط به حل اختلافات
در صورت بروز اختلاف میان اعضای شرکت اصولا دادگاه و سیستم قضایی دولتی دارای صلاحیت رسیدگی و حل و فصل اختلافاتِ پیش‌آمده است.
روند رسیدگی در دادگاه‌ها علاوه بر اینکه فرآیندی نسبتا طولانی است، این مشکل را دارد که ممکن است قاضی رسیدگی‌کننده فاقد تخصص کافی در زمینه دعاوی در زمینه شرکت‌ها یا استارتاپ‌ها باشد.
از این رو پیش‌بینی شرط داوری به عنوان یک روش حل‌اختلاف میان سهامداران شرکت امری معمول است.
به طور خلاصه داوری فرآیندی است که طرفین رضایت خود را نسبت به ارجاع اختلافات آتی خود در مورد قراردادی خاص به اشخاصی متخصص و خارج از سیستم قضایی می‌سپارند.
در صورت بروز اختلاف فردی آشنا به مسائل شرکت‌های تجاری اقدام به رسیدگی و صدور رای در مورد اختلاف پیش‌آمده خواهد کرد و رای وی نیز همانند رای صادر شده از دادگاه برای طرفین اختلاف الزام‌آور خواهد بود.
گفتنی است امکان اعتراض به رای داور و ابطال آن در صورتی که رای خلاف قانون و مفاد توافق صادر شده باشد نیز توسط دادگاه وجود دارد.
شرط نمونه:
کلیه اختلافات و دعاوی ناشی از این قرارداد و یا راجع به آن از جمله انعقاد، اعتبار، فسخ، نقض، تفسیر یا اجرای آن به آقای سعید نجات زادگان، وکیل پایه یک دادگستری حوزه‌ی استارتاپ‌ها ارجاع می‌شود تا به‌صورت قطعی و لازم‌الاجرا حلوفصل گردد. داور علاوه بر مقررات حاکم، عرف تجاری ذی‌ربط را نیز مراعات خواهد نمود. شرط داوری حاضر، موافقتنامه‌ای مستقل از قرارداد اصلی تلقی می‌شود و در هر حال لازم‌الاجرا است.
9- شرط محرمانگی
همان‌طور که در ابتدای مطلب بیان شد، محرمانگی موافقت‌نامه سهامداران از کلیدی‌ترین ویژگی‌های این سند است.
معمولا در انتهای توافق‌نامه سهامداران، امضا‌کنندگان متعهد می‌شوند تا از افشای مفاد توافق‌نامه برای اشخاص خارج از شرکت خودداری کنند.
علاوه بر ممنوعیت افشای مفاد ممکن است در برخی توافق‌نامه‌ها، صرف افشای وجود توافق‌نامه سهامداران نیز برای امضا‌کنندگان آن منع شود.
همچنین سهامداران ممکن است به واسطه شراکت، در جریان برخی از اسرار تجاری و اطلاعات محرمانه شرکت قرار بگیرند که افشای احتمالی آنها سبب بروز خسارت و از دست دادن منافع برای شرکت شود.
از این رو لازم است تا در شرط محرمانگی نسبت به عدم افشای اطلاعات و اسرار تجاری شرکت نیز مقرره‌ای گنجانده شود.
شرط نمونه:
- هر یک از طرفین موافت‌نامه سهامداران باید از افشایِ وجود این موافقت‌نامه، مذاکرات منتهی به انعقاد و مفاد این موافقت‌نامه نزد افراد خارج از شرکت خودداری نماید.
- کلیه سهامداران بایستی اطلاعاتی را که به هر نحو در مورد اسرار تجاری شرکت در اختیار داشته و همچنین کلیه اطلاعاتی که انتشار آن سبب بروز خسارت به شرکت می‌شود را محرمانه نگاه داشته و از افشا و در دسترس قرار دادن اطلاعات نزد دیگران خودداری کنند.
افشای اطلاعات این موافقت‌نامه در مواردی همچون افشای اطلاعات به حکم قانون، تکمیل فرآیندهای اداری و افشا جهت خروج از شرکت از تعهد به محرمانگی مستثنی است.
10- تعهد به عدم رقابت
زمانی که افراد تصمیم به شراکت در یک کسب‌وکار می‌گیرند از دیگر شرکا توقع دارند تا تلاش خود را در جهت رشد و سود‌آوری شرکت متمرکز کنند و از انجام فعالیت‌های مشابه در خارج از شرکت خودداری کنند.
به موجب قانون تجارت، انجام هرگونه فعالیت خارج از شرکت توسط مدیرعامل و اعضای هیئت‌مدیره در شرکت‌های سهامی ممنوع شده است.
با وجود درج این ممنوعیت و پیش‌بینی وظیفه جبران خسارت برای نقض کنندگان آن همچنان لازم است تا نسبت به درج شرط عدم رقابت در قرارداد اقدام شود.
چرا که قانون تجارت سهامداران را به کلی از رقابت منع نکرده و صرفا رقابت توسط افراد دارای سمت مدیریتی را از انجام رقابت باز‌داشته است.
همچنین قانون در مورد معاملاتی که متضمن رقابت با شرکت باشد سخن گفته اما صرف کسب سهام شرکتی دیگر با موضوع فعالیت مشابه یا کسب سمت‌های مدیریتی نیز می‌تواند منجر به بروز تعارض منافع شود.
با توجه به ناکافی بودن ضوابط قانون در این زمینه، لازم است تا در توافق‌نامه‌ها شرطی در مورد الزام به عدم رقابت از سوی دیگر شرکا درج شود.
شرط نمونه:
هر یک از امضا‌کنندگان موافقت‌نامه توافق کردند تا از فعالیت در موضوعات مشابه شرکت به صورت مستقیم یا غیر‌مستقیم، به تنهایی یا با مشارکت سایرین، اجتناب کنند. همچنین از هدایت و توصیه مشتریان شرکت؛ برای استفاده از خدمات افراد و شرکت‌های مشابه دیگر و نیز پیشنهاد کاری جهت انجام خدمات در شرکت‌های فعال در حوزه‌های مشابه به نیروی انسانی حاضر در شرکت در هنگام خدمت یا پس از اتمام قرارداد کار، خودداری نمایند.
11- مالکیت‌های فکری
مالکیت‌های فکری امروزه در استارت‌آپ‌ها و کسبوکارهای نوپا دارای اهمیت ویژه‌ای هستند.
مالکیت‌های فکری همچون حق اختراع از این جهت دارای اهمیت هستند که مزیت رقابتی شرکت و برنامه‌ریزی تجاری شرکا بر پایه آن بنا شده است.
در بسیاری از استارت‌آپ‌ها، شرکا پیش از تشکیل شرکت همکاری تنگاتنگی در جهت تحقیق و توسعه‌ی نوآوری‌های خود دارند.
اختراعات و مالکیت‌های فکری ممکن است متعلق به چندین نفر بوده یا مالکیت انفرادی داشته باشند.
نیاز است در توافق‌نامه سهامداران شرطی ذکر شود که فرد یا افرادی که صاحب مالکیت‌های فکری هستند بایستی در مدت مشخصی اقدام به انتقال حقوق خود بر مالکیت‌های معنوی به شرکت نمایند.
این شرط بدین جهت دارای اهمیت است که در صورت عدم تغییر اسناد و عدم ثبت شرکت به عنوان مالک حقوق معنوی، ممکن است فردی که دارای حقوق مالکیت فکری است ادعای مالکیت شخصی بر حقوق خود را بکند و بدین جهت در جریان کسب‌وکار اختلال ایجاد شود.
همچنین در جریان فعالیت استارت‌آپ نیز ممکن است اختراعات و نوآوری‌هایی نیز اتفاق بیفتد.
در این صورت مهم است که مالکیت اینگونه دارایی‌ها نیز به شرکت تعلق داشته باشد.
چرا که در صورت مالکیت شخصی شرکا بر این دارایی‌ها ممکن است در نحوه استفاده و مزایای ناشی از بهره‌برداری از آن اختلاف‌نظر اتفاق بیفتد.
شرط نمونه:
سهامداران به موجب این توافق‌نامه متعهد شدند تا اسناد مربوط به مالکیت‌های فکری که به عنوان آورده به شرکت وارد کرده‌اند را ظرف مدت یک ماه به نام شرکت انتقال دهند.
شرکت صاحب کلیه حقوق مالکیت فکری از جمله لوگو، حق اختراع، نشان تجاری و هرگونه مالکیت فکری و معنوی که در جریان کسب‌وکار به وجود آمده است می‌باشد. مالکیت شرکت بر حقوق مالکیت فکری شامل هر آنچه سهامداران در جریان کار در شرکت به وجود آورده یا توسعه داده‌اند می‌شود.
12- تعیین تکلیف در صورت فوت، حجر یا ناتوانی سهام‌دار
در صورت فوت یا حجر (مثل دیوانه شدن یا زوال عقل) سهامداران به ترتیب وارثان یا قیم فرد عهده‌دار مدیریت دارایی سهام‌دار خواهند شد.
مدیریت دارایی سهام‌دار شامل تصمیم‌گیری نسبت به وضعیت شرکت و مشارکت با دیگر سهامداران در جریان مدیریت شرکت است.
همان‌طور که انتقال ارادی سهام و فروش آن ممکن است برای سایر سهامداران مناسب نباشد انتقال غیرارادی سهام در صورت فوت یا حجر نیز برای سایر سهامداران ممکن است مشکل آفرین باشد.
لذا در جریان تنظیم موافقت‌نامه سهامداران بهتر است که در مورد اتفاقات این‌چنینی تصمیم مقتضی گرفته شود.
علاوه بر این موارد، ممکن است هم‌یناینگذاران یا کارمندان کلیدی شرکت که در ازای تعهداتشان به آنها سهام تعلق گرفته است، در میانه‌ی مدت ارائه‌ی خدمت دچار فوت، حجر یا کم‌توانی جسمی یا روانی شوند.
طبیعتاً چنین شرایطی باعث می‌شود آنها از ارائه‌ی خدمات و انجام تعهدات خود در قبال شرکت باز بمانند.
نیاز است تا در توافقنامهی سهامداران، در خصوص چنین فروضی نیز پیش‌بینی‌های مناسب انجام شود.
در بیشتر توافق‌نامه‌های سهامداران در مورد حجر یا فوت اینگونه مقرر می‌شود که در صورت بروز چنین رخدادی سهام فرد به شکل غیرارادی به سایر شرکا فروخته شود.
شرط نمونه:
در صورت وقوع فوت، کم‌توانی یا ناتوانی و حجر مستند به حکم دادگاه برای سهام‌دار، در این صورت سهامِ متعلق به سهام‌دار متوفی یا محجور توسط سایر سهامداران خریداری خواهد شد. قیمت خرید سهام توسط ایشان توسط یک نفر کارشناس رسمی دادگستری، بر مبنای قیمت عادلانه معاملاتی سهام تعیین خواهد شد.
13- سهام انگیزشی برای کارمندان
بسیاری از استارت‌آپ‌ها در ابتدای فعالیت توانایی پرداخت حقوق و دستمزد بالا به نیروی انسانی خود را ندارند.
این امر ممکن است در دراز مدت به نارضایتی کارمندان، پایین آمدن سطح بازدهی یا جذب آنها توسط کسبوکارهای رقیب منجر شود.
از این رو یکی از راهکار‌هایی که در توافق‌نامه سهامداران جهت جلوگیری از بروز چنین مشکلی اندیشیده می‌شود این است که مقداری از سهام شرکت برای اختصاص به کارکنان شرکت درنظر گرفته شود.
اعطای سهام به کارکنان سبب می‌شود تا کارکنان ضمن فعالیت خود در شرکت، احساس مالکیت نسبت به کار انجام شده داشته باشند و بهره‌وری نیروی انسانی به میزان قابل توجهی افرایش یابد.
شرط نمونه:
به موجب این توافق‌نامه میزان ده درصد از سهام شرکت جهت اعطای سهام تشویقی به کارکنان درنظر گرفته خواهد شد. اعطای سهام تشویقی با تصویب تمام اعضای هیئت‌مدیره قابل واگذاری به کارکنان خواهد بود. سهام تشویقی شامل تمام محدودیت‌ها و ضوابط انتقال سهام که برای سهامداران مقرر شده است می‌باشد.
14- امکان الحاق سهام اقلیت سهامداران به اکثریت هنگام فروش سهام توسط اکثریت (Tag-along)
علی‌رغم درج شرط‌هایی برای ممنوعیت‌های موقتی فروش سهام، پس از سپری شدن مدت ممنوعیت انتقال سهام همچنان ممکن است برخی از شرکا تمایل به فروش سهم خود و خارج شدن از شرکت را داشته باشند.
خارج شدن یک شریک از شرکت مخصوصا وقتی وی صاحب اکثریت سهام شرکت است و فردی کلیدی نیز در کسب‌وکار به حساب می‌آید ممکن است سبب بروز مشکلات عدیده‌ای برای ادامه روند کاری شرکت شود.
به این جهت شرطی در توافق‌نامه سهامداران گنجانده می‌شود که در صورت فروش سهام توسط فردی که اکثریت سهام شرکت را داراست، در این صورت سهام اقلیت سهامداران نیز بایستی به سهام فروخته شده توسط اکثریت سهامداران ضمیمه شود.
درج این شرط حقوق اقلیت سهامداران را در برابر فروش سهام شرکت توسط سهامدارانی که دارای سهم زیادی هستند حفظ می‌کند.
شرط نمونه:
در صورت پایان مدت رهن سهام در شرکت و اقدام به فروش سهام توسط هر یک از سهامداران و عدم استفاده از حق تقدم خرید سهام توسط سایرین، اگر میزان سهامی که قصد انتقال آن توسط شریک وجود دارد، بیش از 50 درصد از سهام شرکت باشد؛ سایر سهامداران حق خواهند داشت تا از خریدار درخواست خرید سهم خود، با همان قیمت و شرایط را داشته باشند.
15- الزام به فروش سهام اقلیت سهامداران در صورت فروش سهام اکثریت (Drag-along)
در بسیاری از موارد کسانی که اکثریت سهام شرکت را در اختیار دارند مایل به فروش سهم خود در شرکت هستند.
به عنوان مثال افرادی که 70 درصد از سهام شرکت را در اختیار دارد ممکن است قصد فروش سهم خود را داشته باشند. از سوی دیگر خریداران قالبا مایل به خرید سهام کامل شرکت و در دست گرفتن کامل کنترل شرکت هستند.
در صورت مخالفت اقلیت سهامداران با فروش سهم خود، ممکن است خریدار نیز به علت عدم تصاحب کامل شرکت از خرید سهام منصرف شود.
شرط الزام به فروش سهامداران، اقلیت سهامداران را ملتزم به فروش سهام خود در صورت درخواست از سوی اکثریت سهامداران خواهد کرد.
بر خلاف شرط پیشین، این شرط برای حفاظت از حقوق سهام‌دارانِ در اکثریت در توافقنامهی سهامداران درج می‌شود.
شرط نمونه:
در صورتی که اکثریت سهامدارانی که دارای حداقل 80 درصد از سهام شرکت هستند پس از تاریخ اتمام رهن سهام و عدم اعمال حق تقدم سایر سهامداران برای خرید سهام، قصد فروش سهم خود در قالب یک معامله یا یک سلسله از معاملات به اشخاص ثالث را داشته باشند در این صورت اکثریت حق اعمال شرط الزام اقلیت به فروش سهام خود را خواهند داشت.
اکثریت سهامداران موظف به ارسال اظهار‌نامه رسمی مبنی الزام به فروش توسط سایر سهامداران هستند. سهام خریداری شده از سهام‌دارانِ در اقلیت بایستی با همان مبلغ و شرایط پرداختی که سهام اکثریت به فروش خواهد رسید، فروخته شود.
16- شرط مربوط به شروع، خاتمه و فسخ موافقت‌نامه سهامداران
موافقت‌نامه سهامداران همچون دیگر قرارداد‌ها بایستی حاوی شروطی در مورد مدت زمان اجرایی شدن و خاتمه آن باشد.
در موافقت‌نامه بایستی تاریخ اجرایی شدن آن ذکر شود که اکثرا همزمان با امضای آن تعیین می‌شود.
انعقاد موافقت‌نامه با مدت زمان محدود چندان رایج نیست با این حال می‌توان مدت زمان مشخصی را برای قرارداد نیز تعیین کرد.
تعیین حق فسخ موافقت‌نامه برای یک یا چند نفر از سهامداران امری رایج به شمار نمی‌رود، اما در شرایطی که برخی از سهامداران دارای موقعیتی برتر باشند در چنین شرایطی، ممکن است حق فسخ نیز برای آنها درنظر گرفته شود.
همچنین بایستی شرایط اصلاح یا تغییرات در موافقت‌نامه در آینده را نیز در موافقت‌نامه درج کرد.
شرط نمونه:
- این موافقت‌نامه از تاریخ امضا توسط سهامداران اجرایی و الزام‌آور خواهد بود.
- این موافقت‌نامه برای مدت نامحدود منعقد شده و تا زمان فسخ اجرایی خواهد بود.
- سهامدارانی که دارای بیش از 70 درصد سهام شرکت هستند می‌توانند با ارسال اظهار‌نامه رسمی خواستار فسخ یا اصلاح موافقت‌نامه موجود شوند. در صورت درخواست اصلاح موافقت‌نامه، جلسه‌ای با حضور تمام سهامداران جهت رایزنی در مورد اصلاحات، با دعوت مدیرعامل شرکت برگزار خواهد شد.
- هرگونه تغییرات در مفاد موافقت‌نامه موجود با توافق تمام سهامداران ممکن خواهد بود.
موافقت‌نامه‌های سهامداران دارای کارکرد‌های زیادی از جمله محافظت از حقوق سهامداران، به ویژه سهام‌دارانِ در اقلیت است.
در صورتی که سهامداران شرکت در ابتدای تشکیل شرکت نیز اقدام به تنظیم موافقت‌نامه سهامداران ننموده باشند، در هر زمان این امکان وجود دارد تا نسبت به مذاکره و تنظیم مواد موافقت‌نامه اقدام کنند.
تنظیم توافق‌نامه توسط خودِ سهامداران نیز امکان‌پذیر است.
از آنجایی که پرداختن به تمام موضوعات به طور دقیق و درج شروط مناسب جهت به حداکثر رسیدن اطمینان از عدم بروز اختلافات آتی امری تخصصی است توصیه‌ی اکید ما این است که پیش از مذاکره و امضای هرگونه توافق‌نامه، از خدمات وکلا و مشاوران حقوقی آشنا به این زمینه استفاده کنید.
اخذ نظر از مشاورین حقوقی سبب خواهد شد تا نسبت به پیامد‌ها و تعهداتی در مورد هر یک از شروط توافق‌نامه آگاهی بیابید یا در صورت نیاز، نسبت به اصلاح و تغییر مفاد پیش‌نویس اقدام نمایید.
