اگر صاحب ایده‌ای استارتاپی هستید و رویای عملی کردنش را در سر دارید، یا اگر سرمایه‌گذاری هستید که قصد مشارکت در ایده‌ای استارتاپی دارد، مطمئناً یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌هایتان چگونگیِ مشارکت و عقد قرارداد است.
چرا که هر یک از طرفین، چه صاحب ایده و چه سرمایه‌گذار برای آورده‌ی خود ارزش بسیاری قائل هستند و نمی‌خواهند از این مشارکت متضرر شوند.
راه تامین منافع طرفین، عقدِ قرارداد است.
قراردادی که با آگاهی و دانش حقوقی بسته شود حتما تا حد زیادی تامین کننده‌ی رضایت طرفین خواهد بود. در این مقاله قصد داریم تا به نکاتِ مهمِ یک قرارداد سرمایه‌گذاری استارتاپی بپردازیم.
انواع روش‌های تامینِ سرمایه
اولین و شاید مهم‌ترین هدفِ یک کارآفرین از همکاری با سرمایه‌گذار، تامینِ سرمایه برای استارتاپ است. این تامین به دو روش کلی امکان‌پذیر می‌باشد.
تامینِ سرمایه‌ی استارتاپ از طریقِ وام
دریافت وام ساده‌ترین نوعِ تامینِ سرمایه برای انجام هر کاری از جمله استارتاپ هاست. در این نوع از مشارکت، سرمایه‌گذار با تمامِ جنبه‌های فعالیتِ استارتاپی درگیر نمی‌شود و فقط به تامینِ سرمایه بسنده می‌کند. وام مبلغی مقطوع و مشخص است که وام‌گیرنده آن را یک‌جا یا در قالب اقساط مشخص از وامدهنده دریافت می‌کند.
نحوه‌ی بازپرداختِ وام به سه شکل می‌تواند باشد:
- عندالمطالبه؛ یعنی هر زمانی که وامدهنده طلب کند، دریافت‌کننده باید مبلغ وام را پرداخت نماید.
- یک‌جا و در زمانِ مشخص
- در قالب اقساط مشخص
مبلغِ بازپرداختی شامل اصل وام به همراه مخارج دریافت وام و سود می‌باشد.
انواع وام استارتاپی
- با نرخ سود مقطوع باشد.
یعنی فارغ از سرنوشتِ استارتاپ، پرداخت‌کننده‌ی وام، مبلغی که از پیش تعیین شده را به همراه اصل پول دریافت کند. این نوع از وام ربا محسوب شده و طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران جرم می‌باشد. طرفینِ این نوع ربا مطابق ماده 595 قانون مجازات اسلامی به 6 ماه تا 3 سال حبس، تا 74 ضربه شلاق، جزای نقدی معال مال مورد ربا و پس دادن هرچه میانشان مبادله شده است محکوم می‌شوند.
- از عقود اسلامی باشد.
در فقه اسلامی که تا حد زیادی در قانون مدنی ما نیز منعکس شده، عقودی وجود دارند که از آن‌ها می‌توان جهت مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی استفاده کرد. عقودی مانند مضاربه و شرکت مدنی، یا قراردادهای بین اشخاص که در چهارچوبِ ماده 10 قانون مدنی منعقد می‌شود. ویژگی این عقود این است که راه کسب سود را به عنوان یکی از انگیزه‌های اولیه و مهم در فعالیت‌های اقتصادی باز می‌گذارد و از رَبَوی شناخته شدنِ قراردادها جلوگیری می‌کند.
- وام قابل تبدیل به سهام (Convertible Note):
در این نوع از وام، شاهد فاصله گرفتن از رویه‌های سنتی هستیم. در این نوع از قرارداد تامینِ سرمایه‌ی استارتاپ‌ها، تیمِ کارآفرین مبلغی را برای مدت کوتاه از سرمایه‌گذار دریافت می‌کند و متعهد می‌شود یا در زمان مشخص اصل پول و سودِ آن را برگرداند یا به ازای آن، سهامِ شرکت را با تخفیف ویژه‌ای در اختیار سهامدار قرار دهد. این نوع از وام می‌تواند برای سرمایه‌گذار بسیار سودمند باشد. چرا که در صورت شکستِ پروژه او به پول خود می‌رسد و در صورتِ موفقیت چشم‌گیرِ پروژه در آن صاحب سهام شده و چه بسا سودِ بیشتری به دست بیاورد. نکته‌ای که در این نوع از قرارداد بسیار مهم می‌باشد این است که اگر قرارداد تبدیل وام به سهام مطابق قوانین ایران تدوین نشود، ممکن است قرارداد سرمایه‌گذاری استارتاپی از نوع ربایی شناخته شده و مشمول مجازاتی که پیشتر ذکر کردیم بشود.
- مزایا و معایب تامین سرمایه از طریق وام:
در پایان لازم به ذکر است که مزایا و معایب این روش را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد:
| معایب | مزایا |
| نیاز به وثیقه و ضامن | حفظ کنترل شرکت در تصمیم‌گیری‌ها |
| ریسک جدی در صورت شکست | بکر ماندن ساختار سهام‌داری شرکت (تسهیل راندهای بعدی) |
| محدودیت سرمایه‌ی قابل دریافت | صرفه‌ی اقتصادی در صورت رشد کسب‌وکار |
| ارزش‌گذاری با راند بعدی سرمایه‌گذاری | |
| افزایش سرعت و سهولت در انعقاد قرارداد |
تامینِ سرمایه استارتاپی از طریق واگذاری سهام
در این روش، که مهم‌ترین و متداول‌ترین روش تامین سرمایه‌ی استارتاپی است، سرمایه‌گذار به نوعی خود را در رویای تیمِ کارآفرین شریک می‌کند و دیگر فقط یک وامدهنده نیست. این قراردادها معمولا به اشکال زیر منعقد می‌شوند:
- مشارکت مدنی
- توافق خصوصی ماده 10 قانون مدنی
- صلح
- بیع
این قراردادها دارای چند ویژگی رایج هستند که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.
ویژگی‌های قراردادهای سرمایه‌گذاری در ازای سهام
پرداخت مراحل در ازای تحقق شاخص‌ها
یعنی کارآفرین و سرمایه‌گذار در ابتدا با هم توافق می‌کنند که در ازای انجام کارهایی توسط کارآفرین و تحقق شاخص‌هایی، سرمایه‌گذار مبلغی از سرمایه را پرداخت کند. مثلا دریافت اولین قسط منوط به ثبت شرکت توسط کارآفرین شود.
چند مرحله‌ای بودنِ پرداخت
از ویژگی پیشین چنین برمی‌آید که پرداخت سرمایه یک‌مرحله‌ای نیست، بلکه طی چند مرحله و مشروط به پیشرفتِ قابل قبولِ کار می‌باشد. این شرط به سرمایه‌گذار کمک می‌کند که از سرمایه‌اش را از ضرر و زیان‌های ناگهانی حفظ کند.
امتیازاتِ ویژه‌ی سرمایه‌گذار
همانطور که در ویژگی قبلی مشاهده کردید، با وجود اینکه سرمایه‌گذار می‌خواهد خود را در رویای کارآفرین شریک کند، اما می‌تواند با در نظر گرفتنِ شروط یا امتیازاتِ ویژه‌ای برای خود، ریسکِ سرمایه‌گذاری را نیز پایین بیاورد.
ترکیبِ سرمایه‌ی نقدی و غیرنقدی
یکی از شرایطی که سرمایه‌گذار می‌تواند تعیین کند این است که بخشی از سرمایه را به صورت نقدی و بخش دیگر را به صورت غیرنقدی و مثلا با قرار دادنِ فضای کار یا وسایل مورد نیاز در اختیارِ تیمِ کارآفرین تامین کند.
مهم‌ترین مندرجاتِ قراردادهای سرمایه‌گذاری در ازای سهام
همانطور که گفته شد، تامین سرمایه و کسب سود از اهدافِ مهم فعالیت اقتصادی یا استارتاپی است. اما اهداف دیگری نیز وجود دارد که راه تامینِ همه‌ی آن‌ها، عقد قرارداد است. یک قرارداد مندرجات و مفادی دارد که تامین کننده‌ی منافع طرفین می‌باشد. قطعا آگاهی از این مندرجات می‌توانند در عقد قرارداد بسیار مفید باشد. یک قرارداد سرمایه‌گذاری در ازای سهام را می‌توان به چند بخش تقسیم کرد:
- کلیات
- تعهداتِ طرفینی
- میزانِ سرمایه و سهام
- تعهداتِ تیمِ کارآفرین
- امتیازاتِ یک‌طرفه
در ادامه به هر یک از این بخش‌ها خواهیم پرداخت.
کلیات قراداد سرمایه‌گذاری استارتاپ
بخش کلیات که اصول و مسائل کلی مربوط به قرارداد را در خود جا داده است در اکثر انواع قراردادها دیده می‌شود و به قراردادهای سرمایه‌گذاری اختصاص ندارد. کلیات از چند بخش مختلف تشکیل می‌شود:
- مقدمه:
در مقدمه به بیان زمینه‌های انعقاد قرارداد، سابقه‌ی مذاکرات و توافقات و انگیزه‌های طرفین از انعقاد قرارداد پرداخته می‌شود. معمولاً این قسمت از قرارداد جنبه‌ی اخباری داشته و حق و تکلیفی را برای طرفین قرارداد ایجاد نمی‌کند.
- ارزش و جایگاه سند:
در این بخش مشخص خواهد شد که سند قرارداد چه ارزش و جایگاهی دارد. معمولا قراردادهای اولیه در حکم قانون اساسی مشارکت هستند. ممکن است در این سند ذکر شود که توافق‌های بعدی طرفین نمی‌تواند مغایر با قرارداد اولیه باشد و ممکن است که این کار را مجاز نیز بدانند.
- تعاریف و اصطلاحات:
در یک قرارداد کلمات و اصطلاحات بسیاری به کار می‌رود که گاهی نیز به علت پرکاربرد بودن به صورت خلاصه و با حروف اختصاری بیان می‌شوند. همچنین ممکن است از تعابیر کلی مانند عرف یا قانون استفاده شود. در این بخش این اصلاحات و تعابیر بیان شده و روشن می‌شود که منظور از هر کدام چیست.
- اطراف قرارداد:
تعیینِ طرفینِ قرارداد بسیار مهم است. زیرا طرفین قرارداد هستند که باید به تعهدات عمل کنند و به عبارتی مسئول شناخته می‌شوند. طرفین قرارداد می‌توانند اشخاص حقیقی یا حقوقی باشند. تشخیصِ طرفین قرارداد برخلافِ چیزی که به نظر می‌رسد گاهی بسیار پیچیده می‌شود. مثلا اگر مدیرعامل، به عنوان نماینده یک شرکت خصوصی اقدام به عقد قرارداد نماید، نمی‌شود نام او را به عنوان یک طرف قرارداد قید کرد. چرا که او نماینده است و طرف اصلی قرارداد شخصیت حقوقیِ آن شرکت می‌باشد.
- موضوعِ قرارداد:
موضوعِ قرارداد درواقع به بیان کلی اصل و هسته‌ی توافقات طرفین پرداخته و آن را به بیانی ساده و مجمل تبیین می‌کند. در ادامه، تعهدات طرفین در قالب مواد دیگر قرارداد تبیین می‌شود.
- قانون حاکم:
اگر هر دو طرف قرارداد سرمایه‌گذاری اهل یک کشور باشند و قرارداد نیز در همان کشور اجرا شود، طبیعتا قانونِ حاکم، قانونِ همان کشور خواهد بود. اما این مسئله زمانی اهمیت پیدا می‌کند که برای مثال یک سرمایه‌گذارِ خارجی بخواهد در یک استارتاپِ ایرانی سهامدار شود. در این‌جا باید مشخص کرد که قانونِ حاکم بر قرارداد، قانون کدام کشور است. و طرفین باید از کدام قانون تبعیت کنند. به همین خاطر بسیار مهم است که قانون حاکم بر قرارداد توسط طرفین تعیین شود. البته باید به این نکته توجه داشت که گاهی ممکن است مفاد قانون حاکم با قوانین جاری ایران تعارض داشته باشد و این می‌تواند برای شرکت مشکل‌آفرین گردد.
- نحوه‌ی تفسیر:
قراردادهای عادی بر خلاف قراردادهای هوشمند نیز مانند قوانین همیشه به همان شکلی که نوشته می‌شوند قابل اجرا نیستند. گاهی برای فهم مفاد یک قرارداد ناگزیر از تفسیر آن می‌شویم. در این بخش نحوه و چگونگی تفسیر مفاد قرارداد تعیین می‌شود تا در صورت اختلاف در فهم قرارداد به آن مراجعه گردد.
- یک‌پارچگی و تفکیک‌پذیری مفاد قرارداد:
یکی از مسائلی که در تفسیر اهمیت بسیاری پیدا می‌کند این است که آیا می‌توان بخش‌ها یا مواد یک قرارداد را بدون درنظر گرفتنِ کلیتِ آن تفسیر و فهم کرد یا خیر؟ یا اینکه اگر یک بند قرارداد باطل باشد، آیا باید کل قرارداد را باطل تلقی نمود یا امکان جداکردن بخش فاسد از سایر بخش‌های صحیح وجود دارد؟ در این بخش از قرارداد، طرفین بر سر این موضوعِ تکنیکی و مهم توافق می‌کنند.
- قوای قهریه:
قوای قهریه یا فورس ماژور به آن دسته از اتفاقاتی گفته می‌شود که بدون اختیار یا تقصیر طرفین حادث شده و قرارداد را تحت تاثیر قرار می‌دهند. شیوعِ یک بیماریِ عالم‌گیر یا قطع اینترنت بین‌المللی از وقایعی است که می‌تواند سرنوشتِ موضوعِ قرارداد را به تغییر دهد. در این بخش طرفین سازوکارهایی برای مواجهه با این شرایط پیش‌بینی می‌کنند.
- مدت قرارداد:
مدت قرارداد یعنی مدتی که مفاد آن برای طرفین تعهدآور است. این مدت می‌تواند یک تاریخ مشخص یا حصول یک یا چند شرط معین باشد. اما به هر حال نباید به گونه‌ای قرار داده شود که عملا اقدامات و سرمایه‌ی شرکت را با مشکل مواجه سازد. مثلا اگر مدت تاریخ مشخصی است آن تاریخ نباید خیلی نزدیک باشد. یا اگر حصولِ شرطی مانند از بین رفتن بخشی از سرمایه‌ی شرکت باشد، آن میزان از سرمایه نباید بسیار اندک تعیین شود چون کم شدن مقداری از سرمایه ممکن است برای هر شرکتی و آن هم به صورت موقتی پیش بیاید.
- مرجع حل اختلاف:
دادگاه‌های دادگستری مراجع عام حل اختلاف هستند. در این مورد حتی دادسراهایی به صورت تخصصی به حل اختلافِ دعاوی ناشی از استارتاپ‌ها می‌پردازند. اما با توجه به پر هزینه و زمان‌بر بودنِ رسیدگی در دادگاه، گاهی طرفین داور یا داورانی را برای حل اختلاف تعیین می‌کنند. یا حداقل مقرر می‌دارند که در صورتِ بروز اختلاف، مسئله ابتدا به داوری ارجاع شود. ارجاع به داوری علاوه بر صرفه‌جویی در زمان و هزینه، از این امتیاز نیز برخورداد است که داورانِ متخصص در حوزه استارتاپ‌ها با توجه به درک عمیق‌تر از مسئله، می‌توانند مشکلات پیش آمده را به بهترین نحو حل و فصل کنند.
- اسقاط خیارات:
خیارات، اختیاراتی هستند که به موجب قانون مدنی برای هر طرفین یا یکی از آن‌ها ایجاد می‌شوند. این اختیارات بسته به اینکه قراداد سرمایه‌گذاری استارتاپی بر اساس عقد بیع، صلح یا شرکت مدنی باشد متفاوت هستند. طرفین برای ایجاد ثباتِ بیشتر در قراردادها معمولا اقدام به صرف‌نظر از استفاده از این اختیارات می‌کنند. به این عمل اسقاط خیارات گفته می‌شود.
- تعداد و ارزش نسخه‌ها:
قرارداد ممکن است در چند نسخه و حتی در صورتی که طرفین از کشورهای مختلف باشند به چند زبان نوشته شود. در این صورت ضروری است که یک نسخه دارای ارزش بیشتر جهت حل اختلافاتِ ناشی از تفاوت نسخه‌ها یا ترجمه‌ها باشد.
تعهداتِ طرفینی در قراردادهای سرمایه‌گذاری
این بخش شامل تعهداتی است که هر دو طرف نسبت به یکدیگر دارند. این تعهدات معمولا تامین‌کننده‌ی انجام شدنِ کارها به بهترین شکل، کسب سود بیشتر و جلوگیری از وقوع اختلافات می‌باشند. در ادامه به توضیحِ این تعهدات در قراردادهای سرمایه‌گذاریِ استارتاپی خواهیم پرداخت.
- رعایت رازداری:
از آن‌جایی که استارتاپ‌ها مبتنی بر ایده‌هایی هستند که غالبا تحت حمایت حقوق مالکیت فکری نیز قرار دارند، بسیار مهم است که طرفین نسبت به فعالیت‌های شرکت رازدار باشند و نسبت به آن تعهد نمایند.
- عدم رقابت:
این شرط به این معنی است که طرفین متعهد گردند به هیچ شکلی با رقبای شرکتِ موضوعِ قرارداد همکاری نکنند و باعث تضعیفِ شرکت نشوند. مثلا اگر سرمایه‌گذار با یک شرکت تاکسی اینترنتی شریک شده است نمی‌تواند سهامِ یک شرکت دیگر با موضوعِ مشابه را نیز بخرد.
- همکاری و حسن نیت:
این تعهد بسیار کیفی است و نمی‌توان به شکل دقیق و با مصادیق مشخص آن را در قرارداد تعیین کرد. اما واضح است که شرکا در هر فعالیتی موظف به همکاری و داشتنِ حسن نیت در مورد مسائل مختلف هستند.
- اظهارات و تضمینات:
منظور از این بند این است که مثلا تیمِ کارآفرین اعلام کند فعالیتش مغایر با قوانین کشور نیست و به سرمایه‌گذار تضمیناتی ارائه دهد که اظهاراتش را ثابت کند. یا مثلا اعلام کند که شرکتش بدهی‌های معوقه ندارد. این اظهارات و تضمینات می‌توانند در مذاکرات و تصمیم‌گیری‌های اولیه بسیار تاثیرگذار باشند.
- حق اولیت در خرید سهام (Right to first refusal):
یک شرط مشترک در توافق‌نامه‌های هم‌بنیان‌گذاران یا سهام‌داران و قراردادهای سرمایه‌گذاری است. به موجب این شرط هرگاه هریک از سهام‌داران قصد فروش سهام خود را داشته باشد، باید ابتدا آن را به دیگر سهام‌داران پیشنهاد دهد. و در صورتی که آنان از خرید امتناع کردند می‌تواند به همان قیمت یا بیشتر (و نه کمتر) آن را به شخص دیگری بفروشد. هدف از این شرط حفظ ترکیبِ سهام‌داران و جلوگیری از ورود دیگر افراد در میان مدیران و تصمیم‌گیران است. این شرط می‌تواند مانند مثال زیر در قرارداد درج شود.
نمونه شرط:
«هر کدام از سهام‌داران اگر قصد هرگونه معامله یا هر نوع ایجاد حق برای سهامدار دیگر یا ثالث را نسبت به عین یا منفعت سهام خود داشته باشد، موظف است نخست آن را در قالب همان عقد یا ایقاع به سایر سهام‌داران عرضه کرده و در صورت عدم پذیرش آن‌ها، نامبرده می‌تواند سهام خود را به همان قیمت یا بیشتر به شخص دیگری منتقل کند. مهلت سهام‌داران برای اعلام نظر خود مبنی بر قبول پیشنهاد سهامدار دیگر یک ماه و مهلت پرداخت قیمت سهم مزبور سه ماه خواهد بود. در صورت تمایل چند نفر از سهام‌داران به دریافت سهام مزبور، سهام‌داران مورد اشاره به نسبت سهام خود در استارتاپ، دارای حق تقدم خواهند بود.»
- التزام به فروش دسته‌جمعی سهام (Drag along):
طبق این شرط، هرگاه اکثریت سهام‌دارانِ شرکت (اکثریت عددی و سهمی) بخواهند سهام خود را بفروشند، اقلیتِ باقی‌مانده نیز موظف است با آنان همراه شود. هدف از گنجاندنِ این شرط در قراردادها این است که مشتری‌های احتمالی به خاطر یک‌دست نبودنِ سهامِ شرکت از خریدنِ سهم اکثریت منصرف نشوند. در ادامه توجه شما را به یک نمونه از این شرط جلب می‌نماییم.
نمونه شرط:
چنانچه هر شخصی (اعم از سهام‌داران یا ثالث) پیشنهاد خرید بیش از 70 درصد مجموع سهام استارتاپ را ارائه نماید، در صورت موافقت نصاب ویژه‌ی سهام‌داران، اگر سهام متقاضیان فروش برای تامین سهام مورد تقاضا توسط خریدار کافی نباشد، سایر سهام‌داران مکلف هستند تا به نسبت سهام خود، سهام مورد نیاز برای تامین نیاز خریدار را به قیمت مورد تایید نصاب ویژه‌ی سهام‌داران به خریدار واگذار کنند.
- حق فروشِ هم‌زمان (Tag along):
این شرط در صورتی قابل اعمال است که سهام‌داری بخواهد سهم خود را بفروشد و دیگر سهام‌داران از اولویت خود برای خرید استفاده نکنند و خریدار شخصی غیر از سهام‌داران باشد. در این صورت سایرین می‌توانند سهام خود را به فروشنده الحاق کرده و از شرکت خارج شود. هدف از این شرط کاهش ریسک سایر سهام‌داران و تقسیمِ شانس فروش موفق و ارزشمند می‌باشد. برای مثال به نمونه‌ی زیر توجه کنید.
نمونه شرط:
در صورتی که هر کدام از سهام‌داران تمایل به فروش سهم خود به سایر سهام‌داران یا ثالث داشته باشد، مکلف است نخست پیشنهاد دریافتی از خریدار را به سایر سهام‌داران عرضه نماید. در این صورت، سایر سهام‌داران می‌توانند ظرف یک هفته از اخطار سهامدار فروشنده، جهت فروش هم‌زمان سهام خود با سهام پیشنهادگیرنده اعلام آمادگی نمایند. در این صورت، مجموع سهام قابل فروش، با رعایت نسبت سهام‌داری هر کدام از شرکا، از محل سهام تمام سهام‌دارانی که اعلام آمادگی به فروش نموده‌اند تامین خواهد گردید.
- توافق بر ارزش‌گذاریِ استارتاپ:
ممکن است در مواقع مختلفی نیاز به ارزش‌گذاری استارتاپ باشد. در این شرایط همه‌ی طرفین باید بر سر شیوه و میزان ارزش‌گذاری توافق کنند. به این دلیل که همه آنان از این تصمیم سود یا ضرر خواهند کرد.
میزانِ سرمایه و سهام در قراردادهای سرمایه‌گذاری در ازای سهام
همانطور که گفته شد، تامین سرمایه اصلی‌ترین هدف قرارداد سرمایه‌گذاری استارتاپی است. به همین خاطر طبیعی است که یک بخش از قرارداد را نیز به خود اختصاص دهد. این بخش معمولا شامل نکات زیر می‌باشد:
- مبلغ کل سرمایه:
در این بند مشخص می‌شود که ارزش کل سرمایه‌ی موضوعِ قرارداد چقدر است. این مبلغ به صورت جزئی‌تر در بندهای بعدی تشریح می‌شود.
- انواع سرمایه‌ی نقدی و غیرنقدی:
در این بخش باید مشخص شود که چه مقدار از سرمایه به صورت نقدی و چه مقدار به صورت غیرنقدی خواهد بود.
- نحوه‌ی پرداخت سرمایه‌ی نقدی:
در بخش‌های پیشین در مورد شیوه‌های پرداخت سرمایه توضیحاتی را ارائه کردیم. اینکه مبلغ یک‌جا، طی اقساط یا بر اساس تحقق شاخص‌هایی پرداخت شود، موضوع این بند می‌باشد.
- کمیت و کیفیت سرمایه‌ی غیرنقدی:
سرمایه‌ی غیرنقدی باید در این بخش به تفصیل مشخص شود و معین گردد که به چه شکل در اختیارِ تیمِ کارآفرین قرار خواهد گرفت.
- ترکیب جدید سهام‌داران:
در این قسمت به تفصیل و طی جدولی مشخص می‌شود که پس از اجرای هر مرحله از قرارداد سرمایه‌گذاری، ترکیب سهام‌داران شرکت چگونه خواهد بود.
- میزانِ سهامِ مابه‌ازا:
میانِ ارزش ثبت شده‌ی سهامِ یک شرکت و ارزش واقعی آن تفاوت بسیاری وجود دارد. برای مثال ممکن است ارزش ثبت شده یک میلیارد و ارزش بازاری صد میلیارد باشد. در این شرایط ارزش هر سهم هزار تومانی این شرکت، معادل صد هزار تومان است. در این بخش از قرارداد تعیین می‌شود که سرمایه‌گذار در ازای مبلغ آورده‌اش، صاحب چند سهم و با چه ارزشی خواهد شد.
- شرایط تامین مراحل بعدی سرمایه:
پیشتر اشاره کردیم که جذب سرمایه می‌تواند به شکل مرحله‌ای و منوط به تحقق شرایطی باشد. در این بند، شرایطی که برای برداشتنِ گام بعدی سرمایه‌گذاری مورد نیاز است مشخص می‌شود. این بند از جهاتی مشابه بند بعدی است اما تفاوت‌هایی نیز دارد. در این بند شرایطی قابل ذکر هستند که تحققشان ممکن است در اختیار طرفین نباشد. برای مثال بالا رفتنِ شاخص بورس یا قیمت بیت‌کوین.
- اهداف کلیدی کسب و کار:
اهداف کلیدی کسب و کار همان اهدافی هستند که با تحقق آن‌ها وارد مرحله‌ی بعدی جذب سرمایه می‌شویم. مثلا به دست آوردن میزان مشخصی از مشتری‌ها در زمان مشخص. این بند در زمانی که قرار است سرمایه طی چند مرحله دریافت شود بسیار حایز اهمیت می‌باشد.
تعهداتِ تیمِ کارآفرین در قراردادهای سرمایه‌گذاری
یک پروژه‌ی استارتاپی در ابتدا مانند یک هندوانه‌ی سر بسته است. ممکن است بسیار موفق شود و ممکن است که شکست بخورد. پیشتر گفتیم که سرمایه‌گذار برای به حداقل رساندنِ خطر سرمایه‌گذاری در استارتاپ شرایطی را به نفع خود لحاظ می‌کند. البته وجود این شرایط به مذاکرات و چانه‌زنی‌های طرفین برمی‌گردد. در این بخش مختصرا به تعدادی از تعهداتی که در یک قرارداد سرمایه‌گذاریِ استارتاپی بر عهده‌ی تیمِ کارآفرین قرار می‌گیرد خواهیم پرداخت.
- تعهد به حضور:
در یک تیم استارتاپی، حضور اشخاص بسیار مهم است. از این جهت که در بسیاری از موارد ایده‌ی استارتاپ به یک شخص خاص تکیه دارد و بدون او کار شرکت لنگ خواهد ماند. حال مسئله این است که اگر این شخص که سهام خود را نیز در ابتدا دریافت کرده، بعد از مدتی نخواهد به همکاری با شرکت ادامه دهد، چه اتفاقی می‌افتد؟ برای جلوگیری از این قبیل اتفاقات شرطی تحت عنوان وستینگ در قراردادها گنجانده می‌شود. مطابق این شرط، سهامِ شخص برای مدت مشخصی در رهن شرکت خواهد ماند و در صورت خروج وی، به نفع شرکت ضبط خواهد شد. [لینک به مقاله قرارداد واگذاری سهام استارتاپ]
- تعهد به انتقال مالکیت فکری:
ایده‌هایی که با حمایت مالی سرمایه‌گذار رشد و ارتقا پیدا می‌کنند. سرمایه‌گذار برای خود این حق را قائهمانطور که پیشتر گفته شد، در یک ایده‌ی استارتاپی این اموال فکری هستند که دارای ارزش بسیاری می‌باشند. مطابق این بند، تیم کارآفرین متعهد می‌شود که تمام حقوق مالکیت فکری خود را به شرکت منتقل نماید.
- تعهد به تشکیل شرکت:
تیم کارآفرین متعهد می‌شود که در اسرع وقت یا حسب درخواست سرمایه‌گذار یا در صورت تحقق اقدامات خاصی، اقدام به تشکیل شرکت مطابق مقررات کشور نماید تا ایده‌ی استارتاپی صاحب شخصیت حقوقی گردد. همانطور که در بخش‌های قبل گفته شد، این شرط می‌تواند یکی از شاخص‌هایی باشد که بخشی از پرداختی سرمایه‌گذار به تحقق آن منوط می‌شود.
- تامین سهام تشویقی کارمندان:
این شرط برای این مندرج می‌گردد که کارمندان و متخصصانِ خوب به ماندن در شرکت تشویق شوند. شرایط این افراد و مقدار سهامی که به این منظور تخصیص داده خواهد شد در این بخش مشخص می‌شود. اگر این شرط بر عهده‌ی تیم کارآفرین گذاشته شود می‌شود گفت که یک شرطِ امتیازآفرین برای سرمایه‌گذار است.
- استانداردهای اداره‌ی کسب‌وکار:
اداره‌ی یک کسب‌وکار به فراخور موضوع و شرایطش دارای استانداردهای ملی و بین‌المللی است. رعایت بعضی از این استانداردها توسط قوانین اجباری شده. رعایت برخی از آن‌ها نیز از جهتِ کیفیتِ کار حایز اهمیت است. از جمله این استانداردها می‌توان به رعایت استانداردهای مالی و حسابداری، رعایت موازین مالیاتی و تکالیف قانون کار و تامین اجتماعی اشاره کرد.
امتیازاتِ یک‌طرفه در قراردادهای سرمایه‌گذاری
پیشتر درباره‌ی تعهداتِ طرفینی و تعهداتِ تیم کارآفرین صحبت کردیم. در این بخش به امتیازاتی خواهیم پرداخت که هر کدام از طرف‌ها می‌توانند طی مذاکرات برای خود قائل شوند تا توازن تاثیرگذاری و سود را به نفع خود برقرار کنند.
- داشتنِ کرسی در هیئت مدیره:
هیئت مدیره به عنوان مغز یک شرکت تاثیرگذارترین رکن تصمیم‌گیر می‌باشد. به همین دلیل داشتن کرسی در هیئت مدیره امتیازی است که دارنده‌ی آن از قدرت زیادی بهره‌مند خواهد شد.
- اولویت در تصفیه:
تصفیه به عملیاتی گفته می‌شود که پس از ورشکستگی شرکت برای وصول مطالبات و پرداخت دیون انجام می‌شود. داشتن اولیت در تصفیه به این معنی است که در صورت ورشکستگی شرکت، طرفِ دارای اولویت، پیش از سایرین مطالبات خود را دریافت خواهد کرد. لازم به ذکر است که این اولویت فقط میان طرفین قرارداد معتبر است. و حقِ اشخاص دیگری که مطابق قوانینِ مربوطه صاحبِ اولویت در تصفیه باشند را از بین نخواهد برد.
- عدم رقیق‌سازی سهام:
استارتاپ‌ها همیشه به دنبال کسب سرمایه‌گذار جدید هستند. این امر افزایش سرمایه‌ی شرکت را در پی دارد. افزایش سرمایه و تعداد سهام‌داران می‌تواند باعث کم شدنِ قدرت سهام‌داران اولیه گردد. به همین دلیل ایشان با گنجاندن این شرط یا افزایش سرمایه را محدود می‌کنند یا با در نظر گرفتن حق تقدم برای خود سعی می‌کنند تا کنترل اولیه‌ی خود را بر شرکت حفظ کنند.
- حق اطلاع و نظارت:
بر اساس این حق، هر یک از طرفین می‌تواند در حدودِ مورد توافق از گزارشات و تصمیماتِ طرف مقابل اطلاع پیدا کند یا بر آنان نظارت کند. نظارت کردن می‌تواند به دو شکل باشد؛ استطلاعی و استصوابی. نوع اول صرفا ناظر بر در جریان امور قرار گرفتن است و نوع دوم ناظر بر صدورِ اجازه و تصویبِ تصمیمِ موردنظر. اگر نوع نظارتِ مورد نظر تعیین نشده باشد، باید به روش‌های تفسیری که پیشتر در موردشان صحبت کردیم متوسل شویم.
- حق رای بیشتر:
شیوه‌ی رای‌گیری در مجامع تصمیم‌ساز می‌تواند به شکل‌های متنوعی باشد. از قبیل هر شخص یک رای یا هر سهم یک رای. طبیعتا اگر یکی از طرفین بر اساس توافق، حق رای بیشتری کسب کند قدرت و تاثیرگذاری بیشتری خواهد داشت.
- حق سود بیشتر
در یک شرکت سهامی، ممکن است طرفین بر سر صدور سهامِ ممتاز موافقت کنند. سهام ممتاز سهمی است که دارنده‌ی آن درصد سود بیشتری نسبت به دارندگانِ سهم‌های عادی دریافت می‌کند. همچنین وی برای دریافت سود خود نسبت به سایرین اولویت دارد. البته این سهم ممکن است مطابق قرارداد یا قانون از جهاتی نیز محدود شود. مانند اینکه نتواند در مجامع رای دهد یا از داشتن بیش از یک حق رای محروم گردد.
- حق تقدم در افزایش سرمایه:
گاهی شرکت تصمیم می‌گیرد تا از محل سود، یا به دلیل بالا رفتنِ ارزش دارایی‌ها سرمایه‌ی شرکت را افزایش داده و آن‌ها را نیز تبدیل به سهام کند. در این شرایط کسی که صاحب حق تقدم باشد، می‌تواند زودتر از بقیه اقدام به خرید سهام نماید.
جمع‌بندی
صبحت کردن در مورد هر یک از بندهای بالا نیازمند یک مقاله مفصل و جداگانه است. ما در این نوشتار سعی کردیم تا به مهم‌ترین نکاتِ قراردادهای سرمایه‌گذاری استارتاپی بپردازیم. نکاتی که رعایت نکردنشان می‌تواند باعث ضرر شما گردد.
در پایان لازم به ذکر است که تمامِ موارد گفته شده در همه‌ی قراردادها نمی‌آید. بودن و چگونه بودن این شروط بستگی به مذاکرات و توافقاتِ طرفین دارد.
به هر روی باید توجه داشته باشید که مذاکره و نگارش قرارداد، دارای پیچیدگی‌هایی است که در این مقاله نمی‌گنجد. به همراه داشتن یک وکیل با تجربه به هنگام انعقاد قرارداد، به خصوص قراردادهای سرمایه‌گذاری استارتاپی می‌تواند شما را در مقابل بسیاری از ضرر و زیان‌ها بیمه کند. همچنین شما را از قرار گرفتن در مظانِ اتهاماتی چون معاملات و قرض‌های ربایی محافظت می‌نماید. اتهاماتی که ممکن است مجازات‌های سنگین مانند جزای نقدی و زندان را در پی داشته باشند.
نویسنده: سروش قادری
