مالکیت فکری چیست؟
اساسا مالکیت فکری همچون حق اختراع، علائم تجاری و … را می‌توان تا حد زیادی همانند دیگر حقوق مربوط به اموال بررسی کرد.
حقوق مالکیت فکری به خالق مالکیت فکری اجازه می‌دهد تا از حاصل کار و سرمایه‌گذاری خود که منجر به ایجاد یک ایده و نوآوری شده است استفاده کند.
همچنین حقوق مالکیت فکری این امکان را برای دارنده این حقوق فراهم می‌کند تا با اعطای اجازه‌ی استفاده از مالکیت فکری (مجوز لیسانس) به متقاضیان، کسب درآمد نماید.
مالکیت فکری دارای مصادیق گوناگونی از جمله اختراعات، علائم تجاری و طرح‌های صنعتی است که هر یک در جای خود در این مقاله بررسی خواهند شد.
حقوق مالکیت فکری همچون حقوق مربوط به دارایی‌های ملموس همچون خانه و خودرو و… این امکان را برای دارنده فراهم می‌کنند تا نسبت به استفاده انحصاری از این حقوق و تعقیب ناقضین حق، اقدام نماید.
آیا مالکیت‌های فکری نیاز به ثبت دارند؟
توجه داشته باشید که صرف خلق یک مالکیت فکری برای اینکه این مالکیت توسط دولت و سیستم قضایی یک کشور در جریان رسیدگی به دعاوی به رسمیت شناخته شود و مورد حمایت قرار گیرد کافی نیست.
به موجب قانون (ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب سال 1386) در صورتی که صاحب یک مال فکری قابل ثبت مثل اختراع، طرح صنعتی یا علامت تجاری مایل به برخورداری از تضمینات و حمایت‌های قانونی باشد، بایستی اظهار‌نامه‌ای جهت درخواست ثبت رسمی مالکیت فکری تنظیم کند.
این اظهارنامه به اداره مالکیت صنعتی تقدیم خواهد شد و پس از طی تشریفات مقرر در قانون، مالکیت فکری شخص بر موضوع مورد تقاضا به ثبت می‌رسد و پس از آن، ثبت کننده از حقوق و مزایا پیش‌بینی شده در مورد مالکیت فکری بهره‌مند خواهد شد.
شرایط ثبت اختراع چیست؟
پیش از آنکه فردی بخواهد اختراع خود را به ثبت برساند باید این نکته را مدنظر قرار دهد که آیا اساسا چیزی که وی قصد ثبت آن به عنوان اختراع را دارد، از منظر قانونی قابلیت ثبت به عنوان اختراع را دارد یا خیر؟
به موجب قانون اختراعی قابل ثبت است که:
1) برای اولین بار فرآیند یا فرآورده‌ای خاص را ارائه کند:
این شرط را باید عنوان بنیادی‌ترین و اساسی‌ترین پیش‌نیاز جهت ثبت اختراعات بدانیم.
در صورتی که شخص دیگری پیش از متقاضی ثبت اختراع، اظهار‌نامه‌ای جهت ثبت اختراعی مشابه، تقدیم کرده باشد و آن اظهارنامه در جریان باشد یا پس از طی مراحل قانونی، منجر به ثبت اختراع به نام متقاضی شده باشد، در این صورت متقاضی جدید به علت وجود سابقه‌ی ثبت در مورد اختراع و جدید نبودن آن نمی‌تواند اختراع خود را به ثبت برساند.
2) اختراع بایستی کاربردی باشد:
این شرط به این معناست که اختراع بایستی حاوی فرآیند‌های عملی و کاربردی باشد که در صورت نیاز بتوان آن را در عمل به کار بست.
به بیان دیگر فرآیندی که انتزاعی باشد و امکان پیاده‌سازی عملی آن وجود نداشته باشد از قابلیت ثبت به عنوان اختراع برخوردار نخواهد بود.
3) حاوی ابتکار جدید باشد:
برای اینکه اختراع قابل ثبت باشد، بایستی حاوی چیزی افزون بر آنچه که برای افراد شاغل در آن حرفه معلوم و آشکار است باشد.
بر خلاف آنچه در بند یک در مورد جدید بودن اختراع نسبت به آنچه سایرین پیش از متقاضی تقاضای ثبت آن را کرده‌اند این شرط مربوط به دانش و آگاهی موجود نزد فعالان حرفه‌ای در زمینه‌‌ای است که اختراع در آن حوزه متقاضی ثبت است.
به عنوان مثال در صورتی که متقاضی ثبت اختراع مدعی ابداع روشی جدید برای ذوب سریع‌تر فولاد باشد و این روش در حال حاضر برای شاغلین در این حرفه معلوم و آشکار باشد، در این صورت به علت اینکه ابتکار موجود در اختراع در حال حاضر در قلمرو دانش افراد حرفه‌ای در آن عرصه قرار دارد، قابل ثبت نیست.
برای ثبت اختراع چه مدارکی لازم است؟
اظهار‌نامه‌ای که جهت ثبت اختراع به اداره مالکیت صنعتی تقدیم می‌شود بایستی حاوی مشخصات شخص درخواست کننده باشد همچنین خلاصه‌ای از توصیف اختراعی که متقاضی ثبت آن است را به مرجع ثبت اعلام نماید.
در صورت لزوم بایستی نقشه‌های فنی مربوط به اختراع نیز ضمیمه‌ی درخواست شود و هزینه‌ی مربوط به تسلیم اظهارنامه نیز پرداخت شود.
وکیل مالکیت فکری می‌تواند در این مرحله با جمع‌آوری مدارک مورد نیاز و پیگیری مراحل ثبت مالکیت فکری، متقاضی ثبت را در طی تشریفات قانونی مربوط به ثبت، یاری نماید.
مدت حمایت قانونی از اختراع به چه میزان است؟
به موجب قانون مدت زمانی که اختراع تحت حمایت قانون قرار می‌گیرد 20 سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه به مرجع ثبت، تعیین شده است. توجه داشته باشید که ثبت اختراع به معنای حمایت قانونی مادام‌العمر از اختراع نیست.
در فرآیند ثبت اختراع در حقیقت مخترع با در اختیار گذاشتن مشخصات و نحوه ساخت و بهره‌برداری از اختراع خود، از حمایت‌های قانونی برای استفاده و بهره‌برداری انحصاری از اختراع در طول مدت حمایت بهره‌مند خواهد شد و پس از سپری شدن مدت 20 ساله مربوط به حمایت انحصاری از حق اختراع، اختراع وی برای عموم قابل استفاده و بهره‌برداری خواهد بود.
فرآیند نقل و انتقال و اجازه بهره‌برداری حق اختراع به چه صورت است؟
انتقال حق اختراع ممکن است ناشی از فوت دارنده و یا اجازه بهره‌برداری از اختراع توسط دیگران باشد.
در صورت فوتِ فردی که اختراع به نام وی ثبت شده است وراث می‌توانند با ارائه گواهی انحصار وراثت، نسبت به انتقال حقوق مربوط به حق اختراع، نسبت به میزان سهم‌الارث، اقدام نمایند.
به عبارت دیگر، حقوق مربوط به اختراعات از جمله حقوقی هستند که به ارث می‌‌رسند و وراث حق بهره‌برداری از حقوق آن را پس از فوت صاحب حق اختراع، برای مدت باقی‌مانده خواهند داشت.
در مورد انتقال حق اختراع و واگذاری امتیازات مربوط به حق اختراع نیز باید توجه داشت که در صورت اعطای امتیاز و اجازه بهره‌برداری به دیگران از طریق قرارداد، مفاد قرارداد بایستی در اداره مالکیت‌های صنعتی ثبت و آگهی شود.
عدم ثبت این قرارداد‌ها به طور رسمی سبب خواهد شد تا امکان استناد به قرارداد منعقده در برابر اشخاص ثالث وجود نداشته باشد.
طرح صنعتی چیست و چرا باید آن را به ثبت رساند؟
یکی دیگر از مصادیق مالکیت‌های فکری طرح صنعتی است. به موجب تعریف ارائه شده در قانون، هرگونه ترکیب خط و رنگ و هرگونه شکل سه‌بعدی به طوری که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد، طرح صنعتی محسوب می‌شود.
از آنجایی که مصرف‌کنندگان امروزه با کالاهایی کاملا مشابه به لحاظ کارکردی و متفاوت به لحاظ شکل و شمایل مواجه می‌شوند، طرح‌های صنعتی و نحوه طراحی محصول می‌تواند تاثیر بسزایی در انتخاب محصولی با مشخصات ظاهری زیباتر توسط مشتری داشته باشد.
به طور مثال ممکن است برند‌های بسیاری اقدام به تولید تلفن رومیزی نمایند، اما یک برند با استخدام طراحان صنعتی و سرمایه‌گذاری بر روی طراحی محصولی با ظاهر متفاوت و زیبا، سعی در ایجاد تمایز میان سایر برند‌ها داشته باشد.
در چنین شرایطی ممکن است برند‌های دیگر با مشاهده موفقیت و جلب نظر مشتریان به واسطه طراحی ظاهری زیباتر، اقدام به تقلید و تولید محصولاتی با ظاهر مشابه نمایند.
در چنین وضعیتی در صورت ثبت طرح صنعتی به عنوان یک مالکیت فکری می‌توان سایرین را از استفاده از طرح صنعتی ثبت شده منع کرد و حتی آن‌ها را مورد تعقیب کیفری نیز قرار داد.
طرح صنعتی در صورتی قابل ثبت است که کاملاً اصیل باشد و در هیچ کجای جهان نیز افشا نشده باشد.
بنابراین در صورتی که محصولی با کیفیات ظاهری مشابه در سایر نقاط جهان باشد یا اینکه طراحی کاملا اصیل نباشد و تشابهات زیادی با آنچه هم‌اکنون ثبت و تولید شده داشته باشد، در چنین وضعیتی طرح صنعتی قابلیت ثبت نخواهد داشت.
مدت زمان حمایت از طرح صنعتی حداکثر به میزان 15 سال خواهد بود.
با این توضیح که در ابتدای ثبت طرح صنعتی، مدت زمان 5 ساله‌ای برای حمایت از طرح صنعتی در نظر گرفته می‌شود با سپری شدن این مدت و در صورت تمایل، صاحب طرح صنعتی می‌تواند تا دو بار و به مدت پنج سال، ضمن پرداخت مبالغ قانونی مربوط به طرح صنعتی، گواهی مربوطه را تمدید نماید.
علامت تجاری و نام تجاری چیست و شرایط ثبت آن چگونه است؟
علامت تجاری یا همان لوگو، نشان قابل رویتی است که کالا و خدمات اشخاص حقوقی را از یکدیگر متمایز می‌کند.
در حقیقت مصرف‌کننده با مشاهده علامت تجاری خاص روی یک محصول تصمیم می‌گیرد که آن محصول را خریداری کند یا از خرید آن خودداری کند.
چرا که علامت تجاری نقش بسیار مهمی در هویت سازی و شناسایی یک محصول توسط مصرف‌کننده ایفا می‌کند.
نام تجاری در مواقعی مورد استفاده قرار می‌گیرد که شرکت‌ها و یا ارائه‌کننده خدمات نیاز به نام‌گذاری محصولات خود و ارائه آن‌ها به بازار دارند.
زمانی که یک شرکت اقدام به تولید محصول یا خدماتی می‌کند، باید برای محصول خود یک نام نیز انتخاب کند.
همچنین در صورتی که یک شرکت؛ چندین نوع محصول یا خدمات را ارائه کند، ممکن است نام‌های مختلفی را برای هر یک از محصولات خود انتخاب کند.
نام‌های تجارتی نیز همچون علامت تجاری قابل ثبت است و صاحب نام تجارتی می‌تواند کسانی را که به هر نحو از نام تجارتی متعلق به وی سوء استفاده کرده‌اند را مورد تعقیب قرار دهد.
بر خلاف طرح صنعتی و اختراع، برای حمایت از نام تجاری و علامت تجاری مدت زمان مشخصی در قانون درنظر گرفته نشده است.
همچنین نام تجارتی حتی بدون ثبت، در برابر عمل خلاف قانون اشخاص ثالث (همچون استفاده از نام تجارتی محصولات دیگران برای به اشتباه انداختن مصرف‌کننده) حمایت می‌شود.
البته حمایت قانونی بدون نیاز به ثبت از نام تجارتی، ثبت نام تجارتی را بی‌فایده نمی‌کند چرا که در صورت ثبت نام تجارتی اثبات اینکه اشخاص ثالث به حقوق فردِ صاحب نام تجارتی تجاوز کرده‌اند به لحاظ وجود سابقه ثبتی برای نام موردنظر بسیار آسان‌تر خواهد بود.
وکیل مالکیت فکری در زمینه مالکیت‌های فکری چه کمکی می‌کند؟
وکیل مالکیت فکری در مراحل مختلفی می‌تواند جهت پیشبرد امور مربوط به مالکیت فکری کمک‌کننده و راهگشا باشد از جمله:
الف) ثبت مالکیت فکری:
ثبت مالکیت‌های فکری از جمله اختراع، نشان تجاری و… نیازمند رعایت تشریفات مقرر در قانون و فراهم آوردن مدارک لازم جهت تقدیم به مرجع ثبت و پیگیری امور تا ثبت نهایی است. وکیل مالکیت فکری با اشراف کامل به فرآیند ثبت مالکیت‌های فکری، نقش مهمی در تسریع فرآیند ثبت و صرفه‌جویی قابل توجه در زمان و هزینه‌های احتمالی ناشی از آشنا نبودن با مرحل ثبت مالکیت فکری ایفا می‌کند.
ب) اعتراض در صورت تقدیم اظهارنامه یا شکایت در دادگاه:
در مواردی ممکن است افرادی خواسته یا نا‌خواسته اقدام به ثبت اختراع، نام‌تجاری یا طرح‌های صنعتی نمایند که ناقض حقوق دیگر افرادی باشد که مالکیت‌های فکری خود را پیش‌تر به ثبت رسانده‌اند.
گفتنی است در صورتی که فرد ذی‌نفع در مرحله ثبت مالکیت فکری و پیش از صدور گواهینامه مبنی بر ثبت نهایی گواهینامه از نقض حقوق خود آگاه شود می‌تواند در اداره مالکیت صنعتی نسبت به طرح اعتراض و شکایت خود اقدام نماید.
اما در صورتی که گواهینامه نهایی مربوط به مالکیت فکری صادر شده باشد در این صورت بایستی از دادگاه عمومی درخواست ابطال گواهینامه صادر شده به عمل آید.
شایان ذکر است که شعبه خاصی از دادگاه مستقر در شهر تهران در حال حاضر صلاحیت رسیدگی به این نوع دعاوی را مطابق با قانون دارا هستند.
در صورت نیاز به طرح اعتراض در جریان ثبت یا شکایت در مرجع قضایی، وکیل مجرب در زمینه مالکیت‌های فکری می‌تواند با بررسی تمام جوانب امر و طرح دفاعیات و لوایح موثر در جهت اقناع مرجع صدور و یا مرجع قضایی مبنی بر عدم امکان ثبت مالکیت فکری، از وارد شدن خسارات مادی و معنوی به سبب ثبت مالکیت‌های فکری مشابه توسط دیگر افراد جلوگیری به عمل آورد.
ج) طرح شکایت در صورت نقض حقوق مالکیت فکری توسط سایرین:
همان‌طور که ممکن است سایر اشخاص نسبت به ثبت مالکیت‌های فکری مشابه با آنچه پیش‌تر ثبت شده اقدام کنند، این امکان وجود دارد که افرادی نیز اقدام به سوء استفاده از حقوق مربوط به مالکیت فکری دیگران نمایند.
به طور مثال صاحب اختراع این حق را داراست که در مدت اعتبار گواهینامه اختراع، از مزایایی همچون تولید و واگذاری حق امتیاز اختراع خود بهره‌مند شود.
در صورتی که سایر اشخاص نسبت به تولید یا فروش حق اختراعی مشابه اقدام نمایند، علاوه بر اینکه ملزم به جبران خسارت وارده به صاحب مالکیت فکری هستند، مسولیت کیفری نیز در قانون در مورد چنین اعمالی پیش‌بینی شده است.
به موجب قانون در صورت نقض حقوق مربوط به مالکیت فکری از جمله اختراع، نشان تجاری و طرح صنعتی، مجرم به 9 تا 20 میلیون تومان جزای نقدی یا 91 روز تا شش ماه حبس و یا هر دو مجازاتِ جزای نقدی و حبس به صورت توامان محکوم خواهد شد.
وکلای خبره و آگاه به مسائل مالکیت فکری در صورتی که حقوق شما توسط اشخاص مورد تعدی قرار گرفته و یا در مورد نقض مالکیت فکری از شما شکایتی به عمل آمده، نسبت به طرح دعوا و یا ارائه دفاعیات مناسب به شما یاری خواهند رساند.
آیا حقوق مالکیت فکری در فضای مجازی هم مورد حمایت قرار می‌گیرند؟
امروزه با فراگیر شدن استفاده از فضای مجازی، بسیاری از جرایم نیز در این بستر به وقوع می‌پیوندند.
از جمله جرایمی که در فضای مجازی امکان وقوع دارد، نقض مالکیت‌های فکری است.
به موجب قانون تجارت الکترونیکی حقوق مالکیت فکری در بستر فضای مجازی تحت حمایت قانون است و در صورت هرگونه نقض حقوق مالکیت فکری در این بستر، می‌توان نسبت به طرح شکایت اقدام و مجرم را ملزم به پرداخت خسارات وارده نیز نمود.
همان‌طور که در این مطلب مشاهده کردید، موضوع مالکیت فکری دارای جنبه‌های گوناگون و متعددی است که برخی از مهم‌ترین زوایای آن در این مقاله مورد بررسی قرار گرفت.
در صورت مواجهه به هرگونه مسائل مربوط به مالکیت فکری اعم از ثبت، شکایت نسبت به ثبت و یا تعقیب کیفری و مدنی سایر افراد به علت نقض حقوق، بهتر است پیش از هر اقدامی با وکلای مسلط به این حوزه مشورت لازم را به عمل آورید تا در وقت و هزینه شما در راه رسیدن به نتیجه مطلوب صرفه‌جویی حداکثری به عمل آید.
یک پاسخ