امروزه با فراگیری استفاده از فضای مجازی، بسیاری از جرایم نیز در این بستر به وقوع می‌پیوندند.
به عبارت دیگر؛ نحوه ارتکاب جرایم از حالت سنتی خارج شده و بجای وقوع در سطح جامعه و فضای حقیقی، به فضای مجازی و ارتباطاتی که در این بستر شکل می‌گیرند منتقل شده است.
آسان‌تر شدن ارتکاب جرم با استفاده از فضای مجازی نیز سبب شده تا مجرمان راحت‌تر و با تصور اینکه توهین انجام شده از سوی آنها قابل پیگرد نیست، اقدام به توهین به اشخاص در بستر مجازی نمایند.
در این مطلب می‌کوشیم تا با بیان ارکان جرم توهین و مجازات آن، نحوه شکایت در خصوص این جرم و سایر زوایای حقوقی توهین در فضای مجازی را مورد واکاوی و بررسی دقیق قرار دهیم.
چه عملی از منظر قانون توهین محسوب میشود؟
مطابق با قانون مجازات اسلامی، توهین به افراد و انجام اعمالی از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک جرم محسوب شده و مورد پیگرد قضایی قرار می‌گیرد.
بایستی توجه داشت استعمال الفاظ رکیک و فحاشی علاوه بر بیان شفاهی، به صورت نوشتاری، صوتی و تصویری نیز قابلیت وقوع دارند.
به عنوان مثال در صورتی که فردی اقدام به نوشتن پیامی حاوی الفاظ توهین‌آمیز در واتس‌اپ نماید یا اینکه الفاظ توهین‌آمیز را در قالب یک فایل صوتی یا تصویری به بزه‌دیده ارسال کند، در هر دو حالت جرم توهین به لحاظ قانونی قابل پیگیری و مجرم قابل مجازات است.
به عبارت دیگر نفس انجام توهین به اشخاص جرم محسوب میشود و وسایل وقوع آن که می‌تواند فیلم، عکس یا صوت باشد صرفا وسیله‌ای جهت ارتکاب جرم محسوب می‌شوند.
مجازات جرم توهین در فضای مجازی چیست؟
برای ارتکاب جرم توهین از طریق سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، جزای نقدی به میزان بیش از 2 تا 8 میلیون تومان درنظر گرفته شده است.
گفتنی است جزای نقدی درنظر گرفته شده جهت ارتکاب جرم توهین، در وجه دولت پرداخت خواهد شد.
در صورتی که بزه‌دیده خود نیز خواستار جبران خسارات مادی یا معنوی ناشی از جرم باشد، در این صورت بایستی از مرجع رسیدگی کننده نسبت به صدور حکم در خصوص خسارات شخصی وارد آمده به وی درخواست رسیدگی نماید.
بهتر است پیش از اقدام به طرح شکایت در خصوص جرم توهین در فضای مجازی با وکلای متبحر در این زمینه در خصوص یافتن بهترین روش برای طرح شکایت مشورت نمایید.
همچنین لازم به ذکر است که جرم توهین به اشخاص، از جمله جرایم قابل گذشت است.
بدین معنا که فقط در صورت شکایت بزه‌دیده تعقیب قضایی مجرم آغاز میشود و با انصراف شاکی از تعقیب قضایی متهم، ادامه روند رسیدگی به جرم متوقف خواهد شد.
آیا نسبت دادن روابط نامشروع (زنا و لواط) شامل عنوان توهین است؟
در صورت انتساب انجام روابط نامشروع از قبیل زنا و لواط به دیگر افراد این عمل از شمول عنوان توهین خارج است و “قذف” محسوب میشود.
به موجب تعریف ارائه شده از این جرم در قانون مجازات اسلامی:
” قذف عبارت است از نسبت دادن زنا یا لواط به شخص دیگر هرچند مرده باشد.”
قانون مجازات اسلامی
گفتنی است از روش‌های ارتکاب این جرم از طریق بستر‌های الکترونیکی است و در صورت ارتکاب چنین عملی مرتکب به 80 ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
از نکات حائز اهمیت در جرم قذف این است که بسته به اینکه از چه نوع الفاظی برای نسبت دادن روابط نامشروع استفاده شود، بزه‌دیده و در نتیجه فردی که حق شکایت بابت جرم قذف را خواهد داشت تفاوت دارد.
به عنوان مثال در صورتی که کسی به دیگری بگوید تو با فلان کس زنا یا لواط کرده‌ای، در این صورت نسبت به مخاطب این جملات مرتکب جرم قذف شده است.
در حالتی دیگر در صورتی که فردی به فرزندش بگوید تو فرزند من نیستی یا به کس دیگری بگوید تو فرزند پدرت نیستی، در این صورت قذف نسبت به مادر شخص مخاطب اتفاق افتاده و طبعا نیز مادر مخاطب حق شکایت از مرتکب جرم قذف را خواهد داشت.
در صورتی که فردی به قصد انتساب زنا و لواط به مادر، خواهر، پدر یا برادر دیگران و بدون نام بردن مستقیم از زنا و لواط، الفاظی به کار ببرد که ناظر بر انجام این عمل باشد در این حالت نسبت به مخاطب مرتکب جرم توهین و نسبت به فردی که قصد انتساب زنا یا لواط را داشته مرتکب جرم قذف شده است.
گفتنی است جرم قذف با مجازات 80 ضربه شلاق، در دسته حدود قرار می‌گیرد. لذا قابلیت تخفیف یا تعلیق آن امکانپذیر نیست و جز با اخذ رضایت شاکی نمیتوان از اجرای مجازات جلوگیری کرد.
آیا امکان تخفیف یا تعلیق جزای نقدی در جرم توهین وجود دارد؟
در قانون مجازات اسلامی، تمهیداتی جهت تخفیف یا تعلیق پرداخت جزای نقدی در خصوص جرم توهین درنظر گرفته شده است.
در صورت محکومیت به پرداخت جزای نقدی در خصوص جرم توهین بهتر است با وکیل دادگستری در مورد نحوه درخواست تعلیق و تخفیف مجازات درنظرگرفته شده برای ارتکاب جرم توهین مشورت نمایید تا بهترین و موثر‌ترین راهکار جهت کاهش میزان محکومیت اتخاذ گردد.
هتک حیثیت به وسیله انجام تغییرات در فیلم و صدا چه مجازاتی دارد؟
به موجب قانون جرایم رایانه‌ای، در صورتی که فردی فیلم یا صدای متعلق به دیگران را تغییر دهد یا تحریف کند و سپس اقدام به انتشار آن نماید، در صورتی که عرفاً منجر به هتک حیثیت بزه‌دیده باشد، این اقدام به عنوان عملی مستقل در قانون مورد جرم‌انگاری قرار گرفته است.
برای ارتکاب این جرم، مجرم بایستی ابتدا صدا یا تصویر متعلق به دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و سپس اقدام به انتشار فایل مربوطه نماید.
تغییرات باید به گونه‌ای باشد که به شکل عرفی سبب هتک حیثیت فرد باشد و همچنین انتشار آن نیز برای ارتکاب عمل شرط است.
به عبارت دیگر صرف تحریف و یا تغییر صدا یا تصویر دیگران بدون انتشار آن، جرم محسوب نمی‌شود و حتما باید مجرم اقدام به انتشار فایل تغییر داده شده یا تحرف شده بکند تا بتوان وی را مورد تعقیب قضایی قرار داد.
گفتنی است، اگر فردی با علم به اینکه صدا یا تصویر تغییر داده شده یا تحریف شده، اقدام به انتشار فایل نماید، در این حالت منتشر کننده نیز همانند کسی که اقدام به تغییر یا تحریف کرده مجرم شناخته شده و به مجازات فردی که فیلم یا صدا را تغییر داده یا تحریف کرده محکوم خواهد شد.
مجازات ارتکاب این جرم در قانون 10 تا 15 میلیون تومان جزای نقدی یا 91 روز تا دو سال حبس تعزیری یا جزای نقدی و حبس به صورت همزمان تعیین شده است.
پس از مواجهه با جرم توهین جهت حفظ ادله و مدارک چه اقدامی بایستی کرد؟
در صورت مواجهه با توهین در فضای مجازی به عنوان اولین اقدام بهتر است اینترنت تلفن همراه یا رایانه خود را در حالت خاموش قرار دهید تا مجرم امکان حذف پیام خود را نداشته باشد.
هر چند گرفتن اسکرین‌شات از صفحه تلفن همراه یا رایانه اقدامی موثر جهت اثبات جرم محسوب میشود اما توجه داشته باشید که محتوای توهین‌آمیز در خودِ دستگاه بهتر است نزد مرجع قضایی قابل رویت باشد تا بتوان از آن برای طرح شکایت و تعقیب مجرم بهره برد.
لذا بهتر است که پس از مواجهه با توهین و فحاشی به جهت حفظ ادله و مدارک مورد نیاز، تا زمانی که محتوای توهین‌آمیز نزد پلیس فتا مورد بررسی و مستند‌سازی قرار نگرفته است از روشن کردن اینترنت گوشی خود به جهت فراهم آمدن امکان حذف پیام ارسالی توسط مجرم خودداری کنید.
در صورت مواجه شدن با توهین توسط اشخاص دیگر آیا توهین متقابل به آنها جرم است؟
در بسیاری مواقع افراد پس از مواجه شدن با استعمال الفاظ رکیک و توهین‌آمیز، اقدام به مقابله به مثل می‌کنند و نسبت به فرد توهین‌کننده الفاظی توهین‌آمیز را در پاسخ به توهین انجام شده توسط طرف مقابل به کار می‌برند.
در چنین شرایطی هر دو فرد (کسی که در ابتدا شروع به توهین کرده و فردی که در پاسخ به وی توهین کرده) در صورت شکایت و درخواست تعقیب قضایی، مجرم محسوب می‌شوند.
به بیان دیگر توهین به اشخاص، حتی در مواردی که فرد مقابل شروع کننده توهین بوده باشد، عذر موجهی برای توهین به افراد محسوب نمی‌شود.
البته لازم به ذکر است که در صورت درخواست تعقیب قضایی، فردی که در پاسخ، اقدام به توهین متقابل کرده با میزان مجازات کمتری روبرو خواهد شد.
چرا که در قانون، انجام رفتار تحریک کننده از سوی بزه‌دیده که باعث وقوع جرم شود، در زمره عواملی است که قاضی می‌تواند جهت تخفیف مجازات از آن استفاده کند.
در صورت وقوع جرم توهین، دادسرای چه محلی صلاحیت رسیدگی به جرم را دارد؟
از ویژگی‌های مهم فضای مجازی، کم‌رنگ کردن بُعد مسافت و آسان کردن ارتباطات میان افراد است.
به موازات این ویژگی جرایم نیز از حالت سنتی خارج شده‌اند و ممکن است جرایمی از صد‌ها کیلومتر دورتر به وقوع بپیوندند.
در چنین شرایطی این سوال مطرح میشود که در صورت سکونت مجرم در شهر دیگر یا حتی خارج از کشور، دادسرای چه محلی صلاحیت رسیدگی به توهین صورت گرفته را دارد؟
به طور کلی باید توجه داشت که در صورت وقوع جرایمی که در بستر ارتباطات نوین همچون اینترنت رخ می‌دهند، دادسرای محل اقامت بزه‌دیده جهت رسیدگی به جرم صالح به رسیدگی خواهد بود.
به عنوان مثال در صورتی که فردی در تهران اقامت داشته باشد و فردی از استان دیگر اقدام به توهین به وی از طریق فضای مجازی نماید، در این صورت دادسرای محلی که فرد بزه‌دیده ساکن است (تهران) صلاحیت رسیدگی به جرم توهین را خواهد داشت.
نحوه شکایت در خصوص جرم توهین در فضای مجازی به چه صورت است؟
برای شروع فرآیند رسیدگی به جرم توهین در فضای مجازی بایستی به دادسرای جرایم رایانه‌ای محل اقامت خود رجوع کنید تا نسبت به رسیدگی و تشکیل پرونده در خصوص رسیدگی به جرم توهین اقدامات لازم صورت بگیرد.
در صورت وقوع توهین در پیام‌رسان‌ها، به علت آسان‌تر بودن کشف شماره تلفنی که با استفاده از آن اقدام به توهین به افراد شده شکایت سریع‌تر به نتیجه خواهد رسید.
در مقابل در بستر‌های مجازی همچون اینستاگرام و توییتر که امکان ساخت حساب کاربری بدون نمایش شماره تلفن همراه در آنها وجود دارد، پیگیری و یافتن هویت فردی که اقدام به توهین کرده دشوار‌تر و زمان‌بر است.
البته توجه داشته باشید که حتی در صورت عدم نمایش یا عدم امکان یافتن شماره تلفن مجرم شماره فرد توهین‌کننده، اگر از هویت توهین‌کننده اطلاع داشته باشد و وی را به مرجع قضایی معرفی کند، مرجع قضایی اقدام به احضار فرد معرفی شده از سوی شاکی می‌نماید و از وی در خصوص جرم ارتکابی تحقیقات لازم را به عمل خواهد آورد.
در صورت همراه شدن جرایم دیگر به موازات توهین، چگونه می‌توان نسبت به پیگیری آنها اقدام کرد؟
در بسیاری مواقع ممکن است جرایمی همچون تهدید و افترا، نیز همراه با توهین به وقوع بپیوندد.
در توضیح این جرایم باید گفت افترا عبارت از نسبت دادن انجام جرم به فردی دیگر است.
به عنوان مثال به کار بردن الفاظی همچون دزد و اختلاس‌گر نسبت به دیگر افراد، شامل عنوان مجرمانه افترا خواهد بود.
همچنین در صورت تهدید به وقوع ضرر‌های نفسی همچون قتل یا آسیب فیزیکی یا ضرر‌های مالی و شرفی نسبت به بزه‌دیده یا نزدیکان وی نیز جرم تهدید به وقوع پیوسته که این جرم نیز همچون افترا، دارای مجازات مختص به خود بوده و قابل پیگرد است.
در صورت رخ دادن جرایم دیگر همزمان با جرم توهین، می‌توان نسبت به طرح شکایت نسبت به جرایم رخ داده همراه با توهین نیز اقدام کرد.
بهتر است پیش از اقدام به طرح شکایت با وکیل دادگستری جهت مشخص نمودن دقیق عناوین مجرمانه ارتکابی از سوی مجرم مشورت به عمل بیاورید تا بتوان مجرم را بابت تمامی اعمال خلاف قانون وی مورد پیگرد قضایی قرار داد
آیا طرح شکایت مبنی بر انجام توهین دارای مهلت زمانی خاصی است؟
به موجب قانون مجازات اسلامی، برای آن دسته از جرایمی که قابل گذشت توسط شاکی هستند ( از جمله توهین، افترا و تهدید) مهلت مشخصی جهت شروع فرآیند شکایت و پیگیری قضایی درنظر گرفته شده است.
به عبارت دیگر در صورت سپری شدن مدت زمان مشخصی از ارتکاب جرم، دیگر امکان تعقیب قضایی مجرم به جهت عمل ارتکابی توسط وی وجود ندارد.
همچنین در صورت طرح شکایت نزد مراجع قضایی پس از مدت تعیین شده نسبت به استماع و رسیدگی به شکایت، اقدامی صورت نخواهد گرفت.
به موجب قانون، مهلت یک ساله‌ای از زمان اطلاع از وقوع جرم برای شروع فرآیند قضایی و پیگیری جرم درنظر گرفته شده است.
به عنوان مثال در صورت ارسال صوت حاوی الفاظ توهین‌آمیز و رکیک، تا یک سال پس از شنیدن پیام توسط بزه‌دیده، مهلت زمانی برای بزه‌دیده جهت تعقیب پرونده درنظر گرفته شده است.
لذا لازم است تا در صورت مواجهه با جرم توهین، در حداقل زمان ممکن نسبت به شروع فرآیند شکایت کیفری و پیگیری موضوع در مراجع قضایی اقدام نمایید.
توهین یکی از شایع‌ترین و پرتکرارترین جرایم در فضای مجازی محسوب میشود.
برخلاف باور عموم مبنی بر غیرممکن بودن یا دشوار بودن روند پیگیری و تعقیب مجرم به وسیله مراجع قضایی، روند شکایت، تحقیقات مقدماتی و صدور حکم مبنی بر مجازات مجرم، در صورت کامل بودن مدارک و اقدام به موقع در کمترین زمان قابل انجام است.
بهره‌گیری از مشورت و تجارب وکلای دادگستری در این زمینه به شما کمک خواهد کرد تا با صرف کمترین زمان و هزینه ممکن نسبت به تعقیب و مجازات مجرم اقدام نمایید.
