امروزه با آشکار شدن قابلیت‌های منحصر به فرد شبکه‌های مبتنی بر زنجیره‌های بلوکی (بلاک‌چین) هر روزه شاهد ابتکارات و نوآوری‌هایی در جهت یافتن استفاده‌های جدید از آن هستیم.
یکی از ابداعاتی که اخیرا بر پایه‌ی بلاک‌چین صورت گرفته و مورد استقبال عمومی نیز واقع شده، NFT یا توکن‌های غیرقابل تعویض است که جهت فروش آثار هنری همچون نقاشی، موسیقی، شخصیت‌های کارتونی و… استفاده می‌گردد.
ان‌اف‌تی این امکان را فراهم کرده است تا مشتریان این آثار بتوانند در بستر بلاک‌چین نسبت به خرید و معاملات آثار هنری با کمترین هزینه و بیشترین امنیت اقدام نمایند.
به جهت پیچیده بودن ابعاد فنی انافتیها، ابتدا در این مطلب به تعاریف کلی می‌پردازیم و سپس نکاتی که به لحاظ حقوقی بایستی در معاملات این آثار مدنظر قرار گیرند را بررسی خواهیم کرد.
شبکه‌ی بلاک‌چین چیست؟
به طور ساده شبکه‌ی بلاک‌چین شبکه‌ای است شامل هزاران یا بعضا میلیون‌ها رایانه است که هر کدام از این رایانه‌ها یک کپی از اطلاعات موجود برای انجام تراکنش‌ها و مبادلات شبکه را در خود ذخیره کرده‌اند.
به عنوان مثال فرض کنید در سیستم بانکداری معمول، مشتریان جهت برداشت یا واریز وجه به بانک مراجعه می‌کنند و بانک نیز با مراجعه به سوابقی که در نرم‌افزار رایانه‌ای خود ذخیره کرده، میزان موجودی حساب را استعلام و نسبت به انجام تراکنش مشتریان، با توجه به میزان موجودی آن‌ها اقدام می‌کند.
در مقابل در شبکه‌های مبتنی بر بلاک‌چین خبری از نرم‌افزار متمرکز شبیه آنچه در مثال قبل در مورد بانک ذکر شد نیست.
در شبکه‌ی بلاک‌چین، تعداد زیادی از افراد هر کدام یک نسخه از اطلاعات شامل میزان موجودی هر کاربر و تاریخچه‌ی تراکنش‌های وی را ذخیره کرده‌اند.
در عین حال این اطلاعات فاقد نشانه‌های هویتی مانند اسم یا آی‌پی افراد است و از جهت حفظ حریم خصوصی نیز بسیار مطمئن محسوب می‌شود.
این عدم تمرکز اطلاعات سبب می‌شود تا احتمال حمله‌ی هکری و دستکاری در اطلاعات بسیار دشوار یا حتی در مواردی غیر‌ممکن باشد.
در شبکه‌ی بلاک‌چین، هر نقل و انتقال باید با تایید اکثریت حداقل 51 درصد از کاربرانی که اطلاعات را در اختیار دارند رخ دهد و همین باعث می‌شود تا اگر فردی اطلاعات موجود در شبکه را دستکاری نماید، بلافاصله با مقایسه با داده‌های ذخیره شده توسط دیگر کاربران، جعلی بودن آن مشخص شده و امکان ثبت تراکنش وجود نخواهد داشت.
به طور کلی می‌توان گفت سامانه‌های مبتنی بر بلاک‌چین بسیار امن‌تر و قابل اعتماد‌تر از سیستم‌های سنتی که عمدتا بر پایه‌ی تمرکز اطلاعات در یک سرور (میزبان) بنا شده بودند هستند.
تفاوت توکن‌های قابل تعویض با توکن‌های غیرقابل تعویض چیست؟
اصولا هر توکن در شبکه‌ی بلاک چین برابر با یک واحد از ارزشی است که بر روی آن شبکه تعریف شده است.
این توکن‌ها توسط رمز‌نگاری‌های بسیار پیشرفته محافظت می‌شوند و استخراج‌کنندگان رمز‌ارز بایستی با استفاده از سیستم‌های رایانه‌ای قدرتمند، اقدام به رمزگشایی این توکن‌ها نمایند تا از این طریق به ارز‌های دیجیتال دست پیدا کنند.
در حقیقت در ازای رمزگشایی از این توکن‌ها، شبکه به هر کاربر به تناسب میزان فعالیت وی، مقداری توکن به عنوان پاداش می‌دهد. اصولا هر واحد از توکن‌های موجود در شبکه‌ی بلاک‌چین به لحاظ ارزش با هم برابرند.
به طور مثال یک بیت‌کوین یا اتریوم با یک بیت‌کوین یا اتریوم دیگر، ارزش مساوی دارد، همانطور که هزارتومان پولی که در دست شماست با هزارتومان پولی که در اختیار دیگران است، به لحاظ قدرت خرید، یکسان است.
آنچه پیش از این گفته شد مربوط به توکن‌های موجود بر روی بلاک‌چین‌های ارز‌های دیجیتال بود.
حال فرض کنید که در این شبکه‌ها توکن‌هایی قرار داشته باشند که به لحاظ ارزش منحصربفرد بوده و تنها یک نسخه از آن بر روی شبکه بلاک‌چین قرار داشته باشد.
این حالت دقیقا نقطه‌ی مقابل مثال قبلی است، در حالی که توکن‌های موجود در بستر بلاک‌چین ارز‌های دیجیتال با یکدیگر ارزش یکسانی دارند، توکن‌های غیرقابل تعویض بیانگر مالکیت دارایی منحصر بفرد (مانند آثار هنری) هستند که هر کدام ارزش مختص به خود را دارند.
آیا معامله NFT در ایران قانونی است؟
همانطور که اشاره شد انافتیها در بستر شبکه‌ی بلاک‌چین عرضه و معامله می‌شوند و از آن‌جایی که ارز‌های دیجیتال همانند بیت‌کوین نیز هم‌اکنون در بستر بلاک‌چین معامله می‌شوند و دعاوی مربوط به آن‌ها در دادگاه‌ها مورد رسیدگی قرار می‌گیرد، می‌توان گفت معاملات مربوط به NFT نیز همچون سایر ارز‌های دیجیتال مجاز و قانونی است.
به یاد داشته باشید که هر آنچه عرفا یا در میان طرفین معامله دارای ارزش اقتصادی باشد، قابل معامله و نقل و انتقال است، مگر اینکه معاملات مذکور توسط قانون منع شده باشند که هم‌اکنون چنین منعی در قوانین ایران مشاهده نمی‌شود.
همانطور که اشاره شد، انافتیها دقیقا همانند ارز‌های دیجیتال در بستر بلاک‌چین قرار داشته و دارای شناسه‌ی دیجیتال هستند که مالکیت آن‌ها را توسط صاحبان آن، محرز می‌کند.
لذا در انافتیها، در حقیقت شناسه‌ای که در بلاک‌چین وجود داشته و نمادی از مالکیت و ارزشِ اثر مورد معامله است، میان طرفین مبادله می‌شود.
معاملات انافتیها به چه صورت انجام می‌شود؟
بر خلاف معاملات سنتی که با پول‌ها رسمی کشور‌ها و از طریق حراجی یا نمایشگاه و… انجام می‌شدند، ان‌اف‌تی ها در بستر سایت‌های اینترنتی و از طریق قرارداد‌های هوشمند مبادله می‌شوند.
قرارداد‌های هوشمند، قرارداد‌هایی هستند که در بستر شبکه‌های بلاک‌چین (عموما شبکه‌ی اتریوم) قرار دارند و شرایط قرارداد به صورت کد‌های برنامه‌نویسی شده در بلاک‌چین قرار می‌گیرد.
به عنوان مثال برای فروش یک اثر به صورت ان‌اف‌تی، قرارداد هوشمندی تعریف می‌شود که مطابق با آن واحد پول مجاز برای خرید آثار بیت‌کوین، سولانا یا هر ارز دیجیتال دیگری معین می‌شود. هر خریدار می‌تواند پیشنهاد خود را برای خرید ان‌اف‌تی در قراردادی که به صورت هوشمند تعریف شده ثبت نماید.
از آنجا که قرارداد به صورت کد تعریف شده، تاریخ و ساعتی معین نیز برای پایان مهلت ارائه‌ی پیشنهادات نیز منظور شده است که پس از آن به طور خودکار، بالاترین مبلغ پیشنهادی برنده شده و بهای مورد‌نظر، به صورت خودکار از کیف‌پول خریدار به حساب صاحب اثر منتقل می‌شود.
لازم به ذکر است که برخی از قرارداد‌ها نیز علی‌رغم اینکه هوشمند هستند، اما فروشنده به گونه‌ای قرارداد هوشمند را طراحی می‌کند که توانایی رد یا قبول پیشنهادات مختلف را داشته باشد و لزوما بالاترین مبلغ به عنوان برنده‌ی حراجی معرفی نشود.
همچنین علی‌رغم اینکه اکثر معاملات ان‌اف‌تی توسط قرارداد‌های هوشمند صورت می‌گیرد. اما کماکان برخی مبادلات نیز با ارز‌های رسمی و به شکل سنتی نیز انجام می‌شود، هرچند که تعداد آن‌ها محدود است.
آیا با خرید ان‌اف‌تی مالکیت معنوی اثر به خریدار منتقل می‌شود؟
بسیاری از افرادی که اقدام به خرید آثار هنری در بستر ان‌اف‌تی می‌نمایند، این‌گونه تصور می‌کنند که با خرید ان‌اف‌تی، کلیه‌ی حقوق مربوط به آن اثر، به خریدار منتقل می‌شود.
در بسیاری از موارد صرف خرید ان‌اف‌تی، مالکیتی برای خریدار نسبت به خودِ اثر ایجاد نمی‌شود. خالق اثر در بسیاری از موارد حق فروش مجدد اثر در فضای واقعی یا به صورت ان‌اف‌تی، اجرای مجدد اثر (همانند کشیدن مجدد یک نقاشی) یا دیگر استفاده‌های ممکن از اثر را برای خود محفوظ باقی می‌گذارد.
در بسیاری از موارد خریدار صرفا با خرید یک ان‌اف‌تی صاحب یک توکن در بستر بلاک‌چین می‌شود و حق دیگری برای وی نسبت به اثر ایجاد نمی‌شود.
به عنوان مثال فرض کنید در مواردی که شما یک دی‌وی‌دی فیلم را از فروشگاه خریداری می‌کنید، شما به عنوان مالک آن نسخه از فیلم، می‌توانید بار‌ها به تماشای فیلم بنشینید یا آن را به دوستان خود قرض بدهید یا در صورت عدم نیاز آن را بفروشید، اما بدیهی است شما به عنوان مشتری که فیلم را خریده، صاحب اصلِ اثر نشده‌اید و نمی‌توانید نسبت به حقوقی که در مورد فیلم وجود دارد، همچون عواید مالی نمایش عمومی آن یا فروش فیلم به شبکه‌های تلویزیونی اقدام نمایید.
این مقایسه در مورد انافتیها نیز صادق است و در اکثر موارد هنرمند همچنان صاحب اصل اثر خواهد بود. هرچند در برخی موارد ممکن است ضمن فروش NFT، اصل اثر و حقوق مربوط به آن نیز به خریدار منتقل شود، اما در اکثر موارد تنها یک توکن که حاکی از مالکیت اثر در بستر بلاک‌چین برای خریدار است به او منتقل می‌شود.
از کجا متوجه شویم با خرید یک ان‌اف‌تی، چه حقوقی به عنوان خریدار کسب می‌کنیم؟
فروش آثار ان‌اف‌تی اکثرا از طریق وب‌سایت‌هایی است که به صورت تخصصی در امر فروش ان‌اف‌تی دخیل هستند و اقدام به قرار دادن آثار برای فروش می‌نمایند و در برابر آن از صاحب اثر یا خریدار یا هر دو، مبلغی را به عنوان حق‌الزحمه دریافت می‌کنند.
هر اثری که به صورت ان‌اف‌تی به فروش می‌رسد، دارای شرایط و ضوابطی تعیینی خاصی از سوی فروشنده است، به عنوان مثال شما ضمن مراجعه به سایت فروش ان‌اف‌تی و باز کردن صفحه‌ی مربوط به فروش اثر می‌توانید حقوقی را که فروشنده جهت انتقال به خریدار، درنظر گرفته است را مشاهده نمایید.
مطالعه‌ی این شرایط و ضوابط که گویای حقوق خریدار است به شدت توصیه می‌شود، چرا که همانطور که گفته شد، در اکثر موارد، بسیاری از حقوق برای فروشنده همچنان محفوظ است و صرف خرید ان‌اف‌تی، سبب انتقال مالکیت به صورت تمام و کمال برای خریدار نخواهد بود.
وکیل دادگستری چه دعاوی را می‌تواند در خصوص انافتیها پیگیری نماید؟
وکیل دادگستری هر دو نوع دعاوی کیفری و حقوقی را می‌تواند پیگیری نماید.
به طور مثال در برخی موارد افرادی خود را به عنوان صاحب اصلی اثر جا زده و با قرار دادن ان‌اف‌تی مربوطه در سایت فروش آثار، اقدام به فروش آن‌ها می‌نمایند.
این اقدام به طور مشخص در قالب کلاهبرداری قابل پیگیری است. همچنین ممکن است فردی علی‌رغم اینکه مالکیت اثر را در اختیار دارد، با پرداخت پول اقدام به انتقال توکن به خریدار ننماید. هرچند با وجود قرارداد‌های هوشمند که به صورت خودکار بهای اثر و توکن را به فروشنده و خریدار منتقل می‌کنند، ریسک عدم واگذاری توکن به خریدار بسیار اندک است، اما همچنان ممکن است در بستر معاملات سنتی چنین اتفاقی رخ دهد.
بهتر است پیش از اقدام به طرح شکایات یا دعاوی حقوقی، حتما نسبت به مشورت با وکلا و مشاورین حقوقی، جهت دریافت بهترین راهکار ممکن اقدام نمایید.
در برخی معاملات مشتری می‌تواند در صورتی که کالا را به قیمتی بالاتر از قیمت روز خریده باشد، با پس گرفتن مبلغ پرداخت شده، کالا را به فروشنده پس دهد.
توجه کنید که علی‌رغم وجود چنین اختیاری که در ادبیات حقوقی به عنوان خیار غبن شناخته می‌شود، احراز قیمت واقعی آثاری که به عنوان ان‌اف‌تی فروخته می‌شوند با دشواری روبرو است. چرا که به علت نوپدید بودن این عرصه و جدید بودن بازار آن، ارزیابی دقیق در خصوص میزان ارزش هر ان‌اف‌تی چالش برانگیز است. لذا بهتر است قبل از اقدام به خرید ان‌اف‌تی، نسبت به ارزش خرید آن تحقیقات کافی به عمل بیاورید.
در قوانین ایران، چه حقوقی را می‌توان با استفاده از ان‌اف‌تی انتقال داد؟
تا کنون در ایران قانون یا دستورالعملی در خصوص معاملات ان‌اف‌تی مقرر نشده است. اما در عین حال مطابق با قانون حمایت از مولفان، مصنفان و هنرمندان، حقوق مربوط به هر اثر هنری به حقوق مادی و معنوی تقسیم می‌شود.
در چنین شرایطی درنظر داشته باشید که حقوق معنوی همچون حق هنرمند برای انتساب خلق اثر به وی، غیرقابل انتقال است و مقید به زمان نیز نیست.
بدیهی است که مطابق با قانون ایران، حقوق معنوی اثر نیز توسط ان‌اف‌تی و هیچ طریقه‌ی دیگری قابل انتقال نیست.
حقوق مادی همچون عوایدی که حاصل از فروش نسخه‌های اثر یا اجرای عمومی آن به دست خواهد آمد از طریق ان‌اف‌تی قابل واگذاری است. البته همانطور که اشاره شد به ندرت خالق اثر حاضر به انتقال حقوق مادی در قالب ان‌اف‌تی است.
آیا امکان فروش یک اثر در قالب ان‌اف‌تی به دو نفر وجود دارد؟
خلق توکن‌های ان‌اف‌تی با محدودیت خاصی مواجه نیست لذا فروش یک اثر به چندین نفر نیز ممکن است. همانطور که گفته شد در شرایط و ضوابط تعیینی از سوی صاحب اثر در هنگام فروش، شرایط و نحوه‌ی انتقال اثر به خریدار را تعیین می‌کند.
ممکن است صاحب اثر در هنگام فروش اثر، حق فروش آن را به عنوان ان‌اف‌تی در شبکه‌های بلاک‌چین به دفعات محدود یا نامحدود را برای خود محفوظ نگاه دارد لذا مطالعه‌ی دقیق شرایط فروش اثر به شدت توصیه می‌شود.
مشاوره حقوقی در رابطه با NFT
همانطور که در این مطلب مشاهده شد، عرصه‌ی انافتیها به علت نوپدید بودن و نیز داشتن جنبه‌های گوناگون فنی و حقوقی، دارای ابعاد گوناگونی هستند که نیاز به دانش به روز و نیز مهارت کافی را بیش از پیش مشخص می‌نمایند. لازم است پیش از اقدام به ورود به این بازار‌ها، نسبت به تکمیل اطلاعات خود و نیز در صورت نیاز، اخذ مشاوره‌های حقوقی اقدام نمایید.
یک پاسخ
سلام
من نباشم و چندین اثرم در فضای مجازی در قالب nftخریدار داره،مشورت میخاستم