داوری آنلاین اختلافات استارت‌آپ‌ها

امروزه گسترش فناوری‌های دیجیتال و استفاده روزافزون از فناوری‌های نوین سبب شده تا بسیاری از فرآیند‌ها از شکل سنتی خود خارج شوند و چهره جدیدی به خود بگیرند.

عرصه‌ی حل اختلافات به وسیله داوری نیز هم‌زمان با رشد شتابان استفاده از فناوری‌های نوین و دسترسی همگانی به اینترنت دچار تغییرات زیادی شده و رسیدگی به اختلافات از طریق داوری در بستر دیجیتال روز ‌به ‌روز از مقبولیت بیشتری برخوردار شده است.

تا پیش از همه‌گیری بیماری کرونا، علی‌رغم مزایای زیاد داوری آنلاین، کسب‌ و کارها همچنان به دیده تردید به داوری آنلاین می‌نگریستند.

در دوران فراگیری بیماری کرونا تعداد زیادی از داوری‌ها به ناچار در فضای مجازی برگزار گردید.

ارزیابی بسیاری از کسب‌وکار‌ها و استارت‌آپ‌ها از داوری آنلاین بسیار مطلوب بوده و این امر سبب شده تا بزرگترین مانع پیش‌روی داوری آنلاین که در واقع عدم سنجش کارایی آن در سطح گسترده بود برطرف شود.

در این مطلب ابتدا به معرفی نهاد داوری می‌پردازیم سپس با داوری آنلاین آشنا خواهیم شد و مزایای استفاده از آن برای کسب و کار‌ها را بررسی خواهیم کرد و چالش‌ها و راهکار‌های پیش‌رو جهت استفاده از این فرآیند را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

داوری چیست و چه تفاوتی با رسیدگی در دادگاه دارد؟

داوری فرآیندی است که در آن اشخاص توافق می‌کنند تا اختلافات خود را از طریق ارجاع به شخص یا اشخاصی خارج از سیستم قضایی دولتی حل و فصل کنند. شخص انتخاب شده به عنوان داور همانند یک قاضی اظهارات و دلایل طرفین را دریافت می‌کند و پس از ارزیابی آنها اقدام به صدور رای می‌نماید.

ارجاع اختلافات به داوری عموما از طریق درج شرطی در قرارداد‌ها مبنی بر ارجاع اختلافات به داور است.

توافق‌نامه ارجاع به داوری اکثرا پیش از بروز اختلاف و در مرحله‌ی تنظیم قرارداد، به عنوان یک شرط مستقل در قرارداد ذکر می‌شوند.

علت ارجاع اختلافات در متن قرارداد و پیش از بروز اختلاف این است که پس از بروز اختلاف، به علت فضای پرتنش میان طرفین، امکان مذاکره بر سر ارجاع اختلاف به داوری وجود ندارد.

گفتنی است درج شرط داوری در قرارداد یا توافق پس از بروز اختلاف جهت ارجاع اختلاف به داوری برای طرفین الزام‌آور بوده و در صورت طرح دعوی در دادگاه، قاضی از رسیدگی به پرونده خودداری می‌کند و طرفین را به رسیدگی در دیوان داوری ارجاع می‌دهد.

مزیت داوری نسبت به رسیدگی اختلافات در دادگاه چیست؟

مزایای انتخاب نهاد داوری بجای رسیدگی اختلافات در داوری را در سه زمینه سرعت، تخصصی بودن و مقرون به صرفه بودن به لحاظ هزینه‌ها می‌توان بررسی کرد.

در رسیدگی‌های قضایی در دادگاه از زمان طرح دعوا تا صدور حکم نهایی و اجرای حکم گاه تا چندین سال زمان می‌برد. در حالی که رسیدگی‌های داوری عموما در کمتر از شش ماه به نتیجه می‌رسند.

در سیستم قضایی دولتی قضات دارای دانش عمومی در زمینه‌های حقوقی بوده و در برخی دعاوی که دارای جنبه‌های فنی و تخصصی هستند ممکن است دارای دانش همه‌جانبه‌ای نباشند.

در مقابل در فرآیند انتخاب داور می‌توان با مراجعه به سوابق داوران، فردی متخصص و آشنا به زمینه‌ی تخصصی را جهت رسیدگی به اختلافات برگزید.

همچنین داوری به لحاظ هزینه‌های رسیدگی بسیار مقرون به صرفه‌ نیز هست. در رسیدگی‌های قضایی در دادگاه‌ در بسیاری از موارد، درصدی از مبلغ مورد ادعا بایستی به عنوان هزینه دادرسی پرداخت شود. در صورتی که در فرآیند داوری اصولا هزینه‌ای جز حق‌الزحمه داور پرداخت نمی‌شود.

داوری آنلاین چیست و چه مزیتی نسبت به داوری سنتی دارد؟

همان‌طور که اشاره شد در رسیدگی‌های داوری شخص انتخاب شده به عنوان داور نسبت به تشکیل جلسات رسیدگی و بررسی دلایل و نهایتا صدور رای اقدام می‌کند.

در داوری آنلاین از ظرفیت فضای مجازی جهت انجام داوری اختلافات استفاده می‌شود. بدین معنا که تشکیل جلسات، ارسال اسناد، لوایح طرفین و به طور کلی هر اقدامی که در جهت رسیدگی از سوی داور لازم است به صورت آنلاین انجام می‌شود.

در داوری آنلاین معمولا داوران، طرفین اختلاف و وکلای آنها از طریق ارتباط تصویری آنلاین به یکدیگر متصل شده و از این طریق اقدام به تشکیل جلسات رسیدگی می‌نمایند. البته ممکن است قسمتی از فرآیند داوری به شکل حضوری و قسمتی به صورت آنلاین نیز برگزار شود.

به طور مثال ارسال لایحه از سوی طرفین و ارائه توضیحات شفاهی به شکل حضوری باشد و استماع شهادت شهود به طور آنلاین انجام شود. تعیین اینکه هر قسمت از فرآیند داوری به صورت حضوری یا آنلاین برگزار شود تابع توافق طرفین است.

داوری آنلاین دارای همان مزیت‌های داوری سنتی است و حتی از جهتی مزیت‌های داوری آنلاین پر‌رنگ‌تر از داوری سنتی نیز به چشم می‌خورد. به عنوان مثال سرعت رسیدگی‌های داوری آنلاین به علت عدم نیاز به تشکیل جلسات حضوری بیش‌تر است.

هزینه‌های رسیدگی نیز به علت کمتر شدن هزینه‌های داور به جهت عدم حضور و همچنین هزینه‌های طرفین برای ارسال فیزیکی اسناد به شکل قابل توجهی کمتر است.

مزیت منحصر‌ به فرد داوری آنلاین در امکان تشکیل جلسه فارغ از محل سکونت طرفین و داور است. در داوری سنتی لازم است تا داوران و طرفین یا وکلای آنها در یک مکان جمع شوند تا روند رسیدگی انجام شود.

در داوری آنلاین محدودیت‌های جغرافیایی کاملا از میان برداشته شده و علاوه بر کاهش هزینه‌های رسیدگی، کمک شایانی در حل اختلاف میان افرادی که در نقاط مختلف و گاه دور از هم قرار دارند می‌کند.

همچنین امکان مستند‌سازی و دسترسی به لوایح و اسناد ارائه‌شده توسط طرفین به علت موجود بودن نسخه‌ای از آنها در بستر آنلاین بسیار آسان‌تر است و امکان مفقود شدن مدارک یا رد بعدی اظهارات شفاهی توسط طرفین نیز به شکل قابل‌توجهی کمتر است.

چرا داوری آنلاین برای استارت‌‌آپ‌ها گزینه بهتری به حساب می‌‌آید؟

مزیت رسیدگی به اختلافات در استارت‌آپ‌ها را می‌توان در دو بخش جداگانه مورد بررسی قرار داد. نخست اختلافات داخلی و مسائلی است که میان بنیان‌گذاران استارت‌آپ به وقوع می‌پیوندد. در بسیاری از استارت‌آپ‌ها علی‌رغم امضای موافقت‌نامه سهام‌داران و قرارداد هم‌بنیان‌گذاران باز هم اختلافاتی در زمینه‌هایی همچون نحوه اداره شرکت، نحوه تقسیم سود و میزان حقوق دریافتی توسط شرکا پیش می‌آید.

در بسیاری از توافق‌نامه‌ها شرط داوری پیش‌بینی می‌شود تا اختلافات داخلی میان ‌سهام‌داران توسط داور رسیدگی شود. انتخاب داوری آنلاین جهت رسیدگی به دعاوی، علاوه بر کاهش‌هزینه‌ها و سرعت و دقت بالاتر باعث می‌شود تا رسیدگی در فضایی خارج از محیط پرتنش دادگاه‌ها انجام شود و امکان ادامه همکاری‌های آتی میان بنیان‌گذاران استارت‌آپ تا حد زیادی تقویت شود.

داوری آنلاین در زمینه حل و فصل اختلافات با مشتریان نیز کارآمد است. مشتریان در جریان خرید‌های آنلاین ممکن است ادعا‌هایی همچون عدم تطابق یا معیوب بودن کالا را مطرح نمایند. در غیاب شرط داوری ممکن است این ادعا‌ها از طریق دادگاه‌های دولتی پیگیری شوند.

همچنین بخوانید: چگونه از فروشگاه‌های اینترنتی شکایت کنیم؟

در صورت درج شرط داوری آنلاین هنگام عقد قرارداد فروش کالا یا خدمات می‌توان اختلافات را از صلاحیت دادگاه خارج و در فضایی مناسب‌تر و دوستانه‌تر حل‌وفصل کرد. همچنین درج شرط داوری آنلاین سبب افزایش رضایتمندی مشتریان از رسیدگی به شکایات در کمترین زمان نیز خواهد شد.

شایان ذکر است برای لازم‌الاجرا شدن داوری آنلاین، بایستی شرط داوری به طور واضح و صریح به مخاطب اعلام شود و وی نیز رضایت خود به داوری را اعلام نماید. (لینک قرارداد‌های آنلاین می‌تواند درج شود.)

چگونه یک شرط داوری آنلاین را در قرارداد درج کنیم؟

در صورت نیاز به انجام داوری آنلاین، بایستی در قرارداد شرطی مبنی بر ارجاع کلیه اختلافات ناشی از قرارداد به داوری آنلاین درج شود.

همچنین لازم است مدت زمان مجاز جهت رسیدگی به اختلاف توسط داور نیز در شرط داوری ذکر شود. در صورت عدم ذکر مدت، به موجب قانون داور سه ماه جهت صدور رای فرصت خواهد داشت.

از آنجایی که در مورد برخی از اختلاف‌ها ممکن است مدتی بیش‌تری جهت رسیدگی لازم باشد، شایسته است هنگام تنظیم شرط داوری مدت زمان کافی جهت رسیدگی برای داور تعیین شود.

همچنین ممکن است پس از بروز اختلاف توافق بر سر داور واحد یا انتخاب داور اختصاصی در داوری‌های چند‌نفره صورت نگیرد. لذا لازم است در هنگام تنظیم شرط داوری نسبت به انتخاب فرد یا نهادی که شایستگی انتخاب داور به نیابت از طرفین را دارد اقدام کنید.

در صورت عدم توافق طرفین بر داوری واحد جهت رسیدگی چه اتفاقی می‌افتد؟

کلیه اختلافات و دعاوی ناشی از این قرارداد و یا راجع به آن از جمله انعقاد، اعتبار، فسخ، نقض، تفسیر یا اجرای آن به یک نفر داور متخصص در زمینه کسب‌ و کار‌های نوپا ارجاع می گردد. داور بر اساس قوانین موضوعه کشور و نیز درنظر گرفتن عرف تجاری مربوطه اقدام به رسیدگی و صدور رای می‌‌نماید.

در صورت عدم توافق طرفین بر داوری واحد جهت رسیدگی، در این صورت یک نفر داور به انتخاب رییس اتاق داوری بازرگانی تهران به اختلاف رسیدگی خواهد کرد.
تشکیل جلسات داوری و تمامی اقدامات مربوط به رسیدگی از جمله دریافت لوایح و استماع توضیحات طرفین به صورت برخط (آنلاین) انجام می‌شود.
داور پس از اعلام قبولی جهت رسیدگی به اختلاف، شش ماه مهلت خواهد داشت تا اقدام به صدور رای نماید.

آیا داوری آنلاین از منظر قانونی قابل قبول است؟

مطابق با قانون آیین دادرسی مدنی، ممنوعیت و محدودیتی جهت اجرای فرآیند داوری به صورت آنلاین پیش‌بینی نشده است. طبق قانون فوق، داوران ملزم به رعایت تشریفات تعیین شده برای رسیدگی در دادگاه‌ها نیستند.

اما داوران ملزم به رعایت اصول داوری همچون بی‌طرفی و دعوت از طرفین برای بیان توضیحات اعم از کتبی و شفاهی هستند. همان‌طور که قابل مشاهده است آنچه از منظر قانون مهم شمرده شده، رعایت اصول داوری است و برگزاری فرآیند داوری به شکل حضوری یا در بستر آنلاین با ممنوعیت یا محدودیتی مواجه نیست.

شایان ذکر است هم‌اکنون از ظرفیت فضای مجازی جهت رسیدگی در دادگاه‌ها نیز استفاده می‌شود. لازم به ذکر است، در صورتی که شرط داوری در قرارداد‌های الکترونیکی نیز درج شده باشد معتبر است. مطابق قانون اسناد دیجیتالی در صورت داشتن شرایط قانونی، همانند اسناد فیزیکی قابل استناد هستند. لذا درج شرط داوری در قرارداد‌های الکترونیکی نیز با مانعی روبرو نیست.

آیا انتخاب داور در هنگام تنظیم شرط داوری آنلاین لازم است؟

خیر، در هنگام درج شرط داوری نیازی به انتخاب شخص خاصی به عنوان داور نیست و بعد از بروز اختلاف نیز می‌توان اقدام به انتخاب داور کرد.

اما پیش‌بینی فردی به عنوان داور در شرط داوری باعث می‌شود تا فرآیند داوری با سرعت بیشتری پیش برود.

سرعت بیش‌تر فرآیند داوری از این روست که در صورت عدم انتخاب داور طرفین باید پس از بروز اختلاف اقدام به انتخاب داوران نمایند و فرآیند انتخاب و نصب داور ممکن است تا چندین ماه نیز به طول بینجامد.

برای جلوگیری از اتلاف وقت بهتر است که هنگام تنظیم شرط داوری، فردی را به عنوان داور انتخاب کنید تا هنگام بروز اختلاف بتوان در کمترین زمان ممکن فرآیند داوری را آغاز کرد.

اجرای رای داوری آنلاین به چه صورت است؟

تفاوتی میان اجرای آرای داوری آنلاین و داوری حضوری وجود ندارد. در صورت صدور حکم به نفع هر کدام از طرفین، فرد محکوم ملزم به اجرای مفاد رای داوری است.

در صورت خودداری از اجرای رای توسط محکوم، کسی که حکم به نفع وی صادر شده می‌تواند جهت اخذ اجراییه به دادگاه عمومی مراجعه کند.

دادگاه بدون وارد شدن در ماهیت رای و صرف احراز معتبر بودن قرارداد و شرط داوری اقدام به صدور اجراییه می‌کند.

مطابق اجراییه صادر شده توسط دادگاه می‌توان نسبت به توقیف اموال محکوم، اخذ دستور ممنوع‌الخروجی وی و همچنین بازداشت وی در صورت عدم پرداخت مبلغ محکوم شده اقدام کرد.

چه اختلافاتی قابلیت رسیدگی در داوری آنلاین را دارند؟

اکثر اختلافاتی که جنبه خصوصی و غیرکیفری داشته باشند قابلیت ارجاع به داوری آنلاین و معمولی را دارند. برای مثال دعاوی همچون دریافت خسارت از فروشنده، خسارت تاخیر تادیه و نقض تعهدات مندرج در توافق‎نامه سهام‌داران یا هم‌بنیان‌گذاران استارت‌آپ قابلیت ارجاع به داوری را دارند.

در مقابل دعاوی دارای جنبه کیفری قابلیت ارجاع به داوری را ندارند. مثلا داور نمی‌تواند حکم به زندان یا جریمه نقدی برای جرایم صورت گرفته را صادر کند.

البته داور صلاحیت رسیدگی به جنبه خصوصی جرایم را دارد و می‌تواند نسبت به جبران خسارت ناشی از جرایم اقدام به رسیدگی و صدور رای نماید.

آیا آرای داوری آنلاین قابل تجدید‌نظر هستند؟

آرای صادر شده از سوی داوران اصولا غیرقابل تجدیدنظر هستند. در صورتی که طرفین توافقی مبنی بر قابل تجدیدنظر بودن رای داور نکرده باشند در این صورت رای داور قابلیت تجدیدنظر نخواهد داشت.

اما در صورت وجود موارد ذکر شده در قانون از جمله بی‌اعتباری قراردادی که به موجب آن اختلاف به داوری ارجاع شده، عدم صلاحیت داور برای رسیدگی، خارج شدن داور از حدود صلاحیت رسیدگی، صدور رای پس از مهلت قانونی و مخالفت رای با برخی قوانین، در این موارد می‌توان با طرح دعوا رای داور را ابطال کرد.

تفاوت ابطال رای توسط دادگاه و تجدید‌نظر در این است که دادگاه صرفا در صورت طرح دعوا مبنی بر ابطال رای داور در صورت وجود شرایط، اقدام به ابطال رای می‌کند اما وارد رسیدگی مجدد و انشای رای جایگزین نمی‌شود.

اما در فرآیند تجدید‌نظر مرجع تجدید‌نظر کننده خودش وارد رسیدگی و در صورتی که رای را بر خلاف قانون تشخیص دهد، رای را اصلاح و مجددا به طرفین ابلاغ می‌کند.
در صورت ابطال رای داور توسط دادگاه، رسیدگی به اختلاف بایستی مجددا از طریق طرح دعوا در محاکم صورت بگیرد و شرط داوری سابق قابلیت اجرایی خود را از دست خواهد داد.

ابطال رای داور توسط دادگاه‌ها در موارد استثنایی و معدودی رخ می‌دهد و درصد زیادی آرای صادر شده توسط داوران قابلیت اجرایی داشته و به صورت داوطلبانه توسط محکوم اجرا می‌شوند.

امروزه حل اختلافات به صورت آنلاین علاوه بر داوری وارد عرصه‌های دیگری همچون میانجی‌گری و مذاکرات نیز شده است. طی فرآیند میانجی‎گری شخص ثالثی جهت کاهش اختلافات طرفین و نزدیک‌تر کردن دیدگاه‌های طرفین اختلاف به یکدیگر تلاش می‌کند.

گاه در شرایط ارجاع به داوری نیز ذکر می‌شود که پیش از ارجاع اختلاف به داور، بایستی مدت زمانی جهت انجام مذاکرات بین طرفین اختصاص پیدا کند.

هر دو فرآیند ذکر شده نیز علاوه بر داوری، امکان برگزاری به صورت آنلاین را دارند و می‌توان از ظرفیت‌های فضای مجازی جهت برگزاری جلسات مذاکره و میانجی‌گری نیز بهره جست.

قطعا با گذشت زمان و گسترش مقبولیت و اعتماد عموم به حل و فصل اختلافات آنلاین شاهد همه‌گیری و اقبال عمومی بیشتر به حل و فصل آنلاین اختلافات خواهیم بود.