کلاهبرداری پانزی

احتمالا تا کنون هنگام گشت‌وگذار در شبکه‌های اجتماعی و یا صحبت با دوستان و آشنایان در مورد طرح‌های سرمایه‌گذاری که وعده‌ی سود‌های تضمینی می‌دهند را شنیده‌اید. از آنجایی که امروزه عده‌ی زیادی از مردم به دلایلی همچون  حفظ سرمایه در برابر تورم، علاقه‌ی زیادی به سرمایه‌گذاری در حوزه‌های گوناگون را دارند، بسیاری از کلاهبرداران شیوه‌ی کلاهبرداری پانزی را جهت پیشبرد مقاصد مجرمانه‌ی خود انتخاب کرده‌اند.

از این رو لازم است تا پیش از هرگونه اقدام به سرمایه‌گذاری، از قابل اطمینان بودن اشخاصی که وجوه خود را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهیم مطمئن شویم.

در این مطلب خواهیم کوشید تا با این نوع  کلاهبرداری که متاسفانه در کشور ما بسیار رایج شده است آشنا شویم و راهکار‌‌های شناسایی و جلوگیری از کلاهبرداری را مرور کنیم.

کلاهبرداری پانزی از کجا شروع شد؟

نخستین شخصی که اقدام به کلاهبرداری با روش پانزی کرد فردی به نام چارلز پانزی بود.

وی در دهه بیست میلادی با دادن وعده‌ی سودی پنجاه درصدی در عرض تنها چهل‌وپنج روز، توانست مبلغی بیش از بیست میلیون دلار از مردم کلاهبرداری کند.

البته پیش از وی نیز افرادی اقدام به این نوع کلاهبرداری کرده بودند ولی از آنجایی که کلاهبرداری وی مبلغ کلانی را شامل می‌شد، در مرکز توجه رسانه‌ها و مردم قرار گرفت.

می‌توان گفت که وی آ‌غاز‌گر کلاهبرداری پانزی در عصر مدرن محسوب می‌شود و همان‌طور که پیداست نام این روش کلاهبرداری نیز از نام‌خانوادگی وی برداشت شده است.

کلاهبرداری پانزی چیست و چطور کار می‌کند؟

در ابتدا شخص یا شرکتی با وعده‌ی دادن سود تضمینی و ماهانه نسبت به جمع‌آوری پول اشخاص اقدام می‌کند.

کلاهبرداران مدعی هستند که این وجوه را در بورس‌های جهانی، بازار رمز‌ارز‌ها یا هر فعالیت اقتصادی دیگری سرمایه‌گذاری می‌کنند.

اما واقعیت امر این است که نه تنها خبری از سرمایه‌گذاری‌ توسط کلاهبرداران نیست، بلکه سود‌های پرداختی نیز از خودِ وجوهی که اشخاص در اختیار کلاهبرداران گذاشته‌اند تامین می‌شود!

به طور مثال فرض کنید شرکت الف با این ادعا که سود 25 درصدی ماهیانه و تضمینی پرداخت می‌کند، اقدام به جمع‌آوری وجوه سرمایه‌گذاران می‌کند.

شرکت در ماه‌های ابتدایی به طور منظم سود پرداخت می‌کند. این پرداخت‌ها سبب می‌شود تا اعتماد افراد جلب شده و سرمایه‌‌گذاران بیشتری به سمت شرکت سرازیر شوند.

در اینجا منشا سودی که به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود، در حقیقت از پولی است که از خود سرمایه‌گذار دریافت کرده‌اند یا دیگر سرمایه‌گذاران جدید وارد شبکه کرده‌اند. به عبارت دیگر، به هیچ وجه سودِ پرداختی، حاصل از فعالیت اقتصادی نیست.

کلاهبرداری‌هایی که با روش پانزی انجام می‌شوند، اغلب پس از مدت کوتاهی (حداکثر دو سال) دچار فروپاشی می‌شوند. چرا که با افزایش اعضای شبکه، پولی برای پرداخت باقی نمی‌ماند و کلاهبردار با وجوهی که از مردم کلاهبرداری کرده، ناپدید می‌شود.

آیا کلاهبرداری پانزی همان کلاهبرداری در قالب شبکه‌های هرمی است؟

علی‌رغم اینکه کلاهبرداری در قالب شبکه‌ی هرمی دارای شباهت‌هایی با کلاهبرداری پانزی است؛ اما این دو با یکدیگر تفاوت دارند.

در کلاهبرداری هرمی، شخص کلاهبردار اجناس بی‌کیفیت خود را به افراد می‌فروشد و از آن‌ها می‌خواهد تا با فروش اجناس به اشخاص جدید نسبت به عضو‌گیری و معرفی افراد جدید اقدام کنند و در ازای این کار، سود کسب کنند.

در صورتی که در کلاهبرداری پانزی عموما از روش عضو‌گیری هرمی استفاده نمی‌شود. چرا که امروزه افراد در خصوص ساختار‌های هرمی و غیرقابل اعتماد بودن آن‌ها آگاه هستند.

پس کلاهبرداران ترجیح می‌دهند از ساختار هرمی در کلاهبرداری پانزی استفاده نکنند و با پرداخت سود به طور منظم، اعتماد ایجاد کنند.

شباهت طرح پانزی و هرمی در این است که هر دو با دادن وعده‌هایی در خصوص سود‌های بالا و نجومی اقدام به کلاهبرداری می‌کنند، همچنین در هر دو روش هرمی و پانزی، کلاهبرداران جهت حفظ شبکه‌ی کلاهبرداری خود، نیاز به جذب افراد جدید و سرمایه دارند.

کلاهبرداری پانزی را چطور تشخیص دهیم؟

همان‌طور که اشاره شد، کلاهبرداران از طریق تبلیغات گسترده در بستر فضای مجازی یا حقیقی، اقدام به معرفی طرح‌های به ظاهر سرمایه‌گذاری خود می‌کنند تا افراد سرمایه‌های خود را در اختیار آن‌ها قرار دهند و از این طریق به طور ماهانه سود دریافت کنند.

شهروندان به عنوان سرمایه‌گذاران باید بسیار هوشیار باشند تا فریب تبلیغات وسوسه کننده‌ی کلاهبرداران را نخورند و وجوه خود را در چنین طرح‌هایی سرمایه‌گذاری نکنند. اما از کجا می‌توان متوجه این نوع از کلاهبرداری‌ها شد؟ در این بخش از مطلب، خصوصیات اصلی کلاهبرداری پانزی را شرح می‌دهیم.

یک) نامعلوم بودن هویت گردانندگان:

بدیهی است افرادی که قصد کلاهبرداری دارند از افشای هویت خود خودداری می‌کنند یا با هویت جعلی خود را معرفی می‌کنند.

حتما پیش از اقدام به سرمایه‌گذاری، از هویت واقعی گردانندگان صندوق سرمایه‌گذاری اطمینان حاصل کنید.

این کار می‌تواند از طریق مشاهده‌ی اوراق هویتی گردانندگان صورت گیرد.

همچنین در صورتی که صندوق در قالب شرکت فعالیت می‌کند، می‌توانید با مراجعه به سایت روزنامه‌ رسمی کشور، نسبت به مشاهده‌ی آگهی تاسیس، افراد دارای مسولیت در شرکت و سایر اطلاعاتی که ممکن است برای شما به عنوان سرمایه‌گذار مفید باشد، دست پیدا کنید.

با این اوصاف در اولین گام، از هویت گردانندگان صندوق سرمایه‌گذاری اطمینان حاصل نمایید و در صورتی که احساس پنهان‌کاری در این خصوص کردید، از پرداخت وجه و سرمایه‌گذاری جدا خودداری کنید.

دو) شفاف نبودن عملکرد:

همان‌طور که اشاره شد، بسیاری از افرادی که وعده‌ی پرداخت سود در ازای سرمایه‌گذاری را می‌دهند، از واژه‌های کلی همچون سرمایه‌گذاری در بورس، رمزارزها و عناوین مشابه جهت توجیه فعالیت اقتصادی خود استفاده می‌کنند.

همان طور که می‌دانید در بازار سود و زیان به طور همزمان وجود دارد و هیچ شخصی همیشه در حال کسب سود نیست و ممکن است در مقاطعی نیز ضرر متحمل شود.

در کلاهبرداری‌های پانزی هیچ توضیحی در مورد نحوه‌ی عملکرد در بازار‌ها به سرمایه‌گذاران داده نمی‌شود و صرفا به نام بردن فعالیت‌های اقتصادی اکتفا می‌شود.

در صورتی که در یک سرمایه‌گذاری معمول و عادی، راهکار‌هایی جهت جلوگیری از از ریسک نوسانات بازار و نگه داشتن حد ضرر در بازه‌ی خاصی اندیشیده می‌شود.

سه) نبود اطلاعات تماس یا آدرس:

این مورد نیز همانند مخفی کردن هویت گردانندگان صندوق، موردی است که می‌تواند قرینه‌ی محکمی بر غیرقابل اعتماد بودن شرکت یا شخص باشد.

افرادی که به طور سالم و قانونی فعالیت می‌کنند، قاعدتا نبایست هیچ ابایی از دراختیار گذاشتن شماره تماس و آدرس خود داشته باشند.

اشخاص کلاهبردار با این هدف که  هیچ اثری از خود برجای نگذارند مایل به برقراری ارتباط در بستر پیام‌رسان‌ها و بدون دراختیار گذاشتن آدرس و شماره تلفن هستند.

چهار: نداشتن مجوز قانونی:

صندوق‌های سرمایه‌گذاری جهت تشکیل بایستی از معاونت نظارت بر نهاد‌های مالی مجوز دریافت کنند. این مجوز فقط به اشخاص حقوقی داده می‌شود و برای دریافت آن بایستی مراحل احراز صلاحیت گردانندگان و داشتن تخصص و سرمایه‌ی کافی جهت اداره‌ی این صندوق‌ها طی شود.

اگر شرکتی که قصد دریافت وجه بابت سرمایه‌گذاری را دارد، فاقد مجوز قانونی قابل رویت و استعلام است، سرمایه‌گذاری شما با ریسک قابل توجهی توام است.

در صورتی که مورد کلاهبرداری قرار گرفتیم چگونه شکایت کنیم؟

همان‌طور که گفته شد، شبکه‌های کلاهبرداری پانزی به علت پرداخت سود از محل اصل پول سرمایه‌گذاری شده و یا پول اعضای جدید، اقدام به پرداخت سود می‌کنند.

این نوع از پرداخت سود، نهایتا تا مدت کوتاهی امکان‌پذیر است و نهایتا پس از گذشت مدتی، خبری از پرداخت سود نمی‌شود و اشخاص ناچار به طرح شکایت هستند.

در صورتی که مورد کلاهبرداری قرار گرفتید، در مرحله‌ی نخست باید مستندات و دلایل خوبی برای طرح شکایت کیفری جمع‌آوری کنید.

از جمله این اسناد می‌توان به رسید پرداخت وجه، رسید گردش حساب، قرارداد سرمایه‌گذاری (در صورت وجود) اشاره کرد. شما می‌توانید با مراجعه به دادسرای محل اقامت خود، ضمن تکمیل فرم شکواییه، نسبت به پیگیری قضایی کلاهبرداری اقدام نمایید.

اگر افراد دیگری را نیز می‌شناسید که مورد کلاهبرداری قرار گرفته‌اند، بهتر است با هماهنگی قبلی، به صورت همزمان یا در یک بازه‌ی زمانی کوتاه، نسبت به طرح شکایت اقدام کنید. طرح شکایت به طور جمعی و همزمان این مزیت را دارد که اصولا پرونده‌هایی که دارای بزه‌دیدگان متعدد هستند، با حساسیت و سرعت بیشتری در مسیر رسیدگی قرار می‌گیرند و بزه‌دیدگان در مدت زمان کمتری به وجوه خود دست پیدا می‌کنند.

در صورت صدور حکم و محکومیت کلاهبردار، چه مبلغی به بزه‌دیدگان پرداخت می‌شود؟

در صورتی که در دادگاه حکم به مجرمیت شخص کلاهبردار صادر شود، وی ملزم است تا وجوه دریافتی را همراه با خسارت تاخیر تادیه آن پرداخت نماید.

این خسارت بر اساس زمانی که کلاهبردار وجوه را دریافت کرده، تا زمانی که بایستی حکم اجرا شود محاسبه خواهد شد.

در صورتی که شخص کلاهبردار مبالغی را به صورت سود نیز پرداخته باشد، این مبالغ از مبلغی که وی محکوم شده کسر و یا به اصطلاح حقوقی “تهاتر” خواهد شد.

آیا صدور حکم محکومیت کلاهبردار، پایان راه است؟

خیر! بسیاری از کلاهبرداران با توجه به اینکه می‌دانند دیر یا زود از آنها شکایت خواهد شد، نه تنها از کشور خارج می‌شوند بلکه اموال خود را نیز مخفی کرده یا به فروش می‌رسانند.

لذا در صورتی که با کلاهبرداری حرفه‌ای طرف باشید، مسیر دشواری را تا وصول وجوه پرداختی در پیش دارید. توجه داشته باشید که فرآیند اجرای احکام بسیار وقت‌گیر و پیچیده است؛ لذا حضور یک وکیل دادگستری برای پیگیری امور مربوط به آن، می‌تواند بسیار کارساز بوده و باعث صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌ها شود.

آیا می‌توان علاوه بر اشخاص گرداننده، از افرادی که اقدام به عضو‌گیری کرده‌اند نیز شکایت کرد؟

همان‌طور که اشاره شد، برخی از کلاهبرداری‌های پانزی، روش هرمی را نیز در فرآیند اعمال مجرمانه‌ی خود به کار می‌گیرند و از این طریق شبکه‌ی خود را گسترش می‌دهند.

در قانون ایران، عضوگیری برای شبکه‌های هرمی نیز جرم تلقی می‌شود و می‌توان علیه کسانی که اقدام به عضوگیری کرده‌اند نیز طرح شکایت کرد.

البته به یاد داشته باشید که اثبات مسولیت کیفری این اشخاص، منوط به اثبات سو‌نیت آن‌ها است. به این معنا که در برخی موارد اشخاصی که اقدام به عضوگیری کرده‌اند، خود نیز قربانی شبکه‌ی کلاهبرداری بوده و از ماهیت آن بی‌خبر بوده‌اند.

بهتر است قبل از تصمیم به طرح شکایات، حتما نسبت به مشورت با وکیل دادگستری جهت اتخاذ بهترین تصمیم در مورد نحوه‌ی طرح دعوا و اشخاصی که باید طرف دعوا قرار گیرند، اقدام نمایید.

مجازات کلاهبرداری پانزی و هرمی چیست؟

مجازات کلاهبرداری پانزی و هرمی در قانون مجازات اخلال‌گران اقتصادی ذکر شده است. در این قانون افرادی که اموال مردم را در قالب مضاربه (عقدی که مطابق آن فردی با پول دیگران تجارت می‌کند) یا با هر عنوان دیگری در اختیار می‌گیرند و این اموال را حیف و میل‌ می‌کنند، مورد پیگرد قضایی قرار می‌گیرند.

مطابق این قانون در صورتی که وجوه اخذ شده کلان نباشد، مجرم علاوه بر رد مال، به شش ماه تا سه سال به حبس محکوم می‌شود. همچنین در صورتی که اقدامات مجرم در راستای ضربه زدن به نظام باشد، ممکن است به اعدام محکوم شود.

در صورتی که مبلغ حیف و میل شده به تشخیص مقام قضایی رسیدگی کننده، کلان تشخیص داده شود، مجرم علاوه بر رد مال به پنج تا بیست سال زندان محکوم می‌شود.

در مورد کلاهبرداری‌های هرمی نیز دقیقا همانند بند قبلی، با توجه به کلان بودن یا نبودن مبالغ و همچنین قصد مجرم برای ضربه زدن به اصل نظام، مجازات تعیین خواهد شد. در این قانون تاسیس، قبول نمایندگی و عضوگیری در شرکت‌های هرمی، همگی جرم‌انگاری شده و قابل پیگرد قضایی و کیفری است.

نمونه شکواییه

در این قسمت از مطلب، یک نمونه شکواییه جهت ارائه به مرجع قضایی در اختیار شما قرار می‌گیرد. توجه داشته باشید که این متن صرفا یک پیش‌نویس است و حتما پیش از طرح شکایت در دادسرا، نسبت به مشورت با وکیل دادگستری جهت تنظیم شکواییه اقدام نمایید.

دادستان محترم عمومی و انقلاب شهرستان

با عرض سلام و ادب

اینجانب قصد سرمایه‌گذاری و کسب سود را داشتم و طی تحقیقات و پرس‌وجو‌هایی که انجام دادم، با فردی به نام ………. آشنا شدم که مدعی بود سود تضمینی و ماهانه پرداخت می‌کند. ایشان خود را فعال اقتصادی در بازار‌های مالی از جمله بورس و رمز‌ارز معرفی کرده که پس از مدتی مشخص شد ایشان هیچ‌گونه فعالیت اقتصادی مشخصی نداشته و صرفا با دادن وعده‌های واهی به عده‌ی کثیری از مردم، وجوه ایشان را دریافت کرده و پس از سه ماه پرداخت سود، دیگر وجهی پرداخت ننموده است. طی پیگیری‌ها و تلاش‌هایی که برای یافتن ایشان صورت گرفت، ایشان از محل شرکت خود نقل مکان کرده و تلفن همراه ایشان نیز خاموش است. 

با عنایت به اینکه عمل صورت گرفته توسط مشتکی‌عنه، دارای عنوان مجرمانه‌ی کلاهبردای است، تعقیب قضایی نامبرده مورد استدعا است. همچنین با توجه به اینکه خسارت وارده به اینجانب مبلغ………. ریال است، بدوا درخواست صدور و اجرای فوری دستور تامین خواسته را خواستارم.

جمع‌بندی

امروزه با ازدیاد عطش مردم به سرمایه‌گذاری، افراد زیادی با انگیزه‌ی کلاهبرداری؛ ضمن دادن وعده‌های توخالی همچون سود تضمینی و قطعی، اقدام به جمع‌آوری وجوه مردم می‌کنند و نهایتا پس از مدتی کوتاه پا به فرار می‌گذارند.

علی‌رغم اینکه بسیاری از مردم نسبت به این نوع کلاهبرداری آگاهی دارند، کلاهبرداران نیز بی‌کار ننشسته‌اند و هر روز با شگرد‌ها و ترفند‌های جدیدی اقدام به برنامه ریزی جهت اجرای نقشه‌های مجرمانه‌ی خود می‌کنند. آن‌چه در این میان از اهمیت برخودار است این است که اساسا وعده‌ی پرداخت سود قطعی و به میزان ثابت توسط اشخاصی که فاقد مجوز رسمی جهت تشکیل صندوق سرمایه‌گذاری هستند، دروغی بیش نیست.

چرا که بازار‌ها همواره با نوسان همراه هستند و صحبت از سود قطعی، امری تقریبا محال به شمار می‌رود. در صورتی که مورد کلاهبرداری این اشخاص قرار گرفتید در اسرع وقت نسبت به اخذ مشاوره‌های حقوقی از وکلای دادگستری اقدام نمایید تا بدین طریق بهترین راهکار در خصوص نحوه پیگیری دعاوی در اختیار شما قرار گیرد.

‎‎

‎‎‎‎‎‎