حفاظت از اطلاعات موجود در رایانه تا اندازه‌ی زیادی نیازمند آگاهی ما از تهدیدهایی است که همواره در فضای اینترنت وجود دارد. جاسوسان رایانه‌ای بصورت گسترده در کمین بوده و با استفاده از نرم‌افزارهای جاسوسی اقدام به جمع‌آوری اطلاعات ما می‌کنند. به منظور تامین امنیت بیشتر اطلاعات و پیشگیری از نفوذ اشخاص ثالث به رایانه، این مقاله را به نرم‌افزارهای جاسوسی اختصاص داده‌ایم.
پیش از شروع باید توجه داشت نرم‌افزارهای جاسوسی لزوما برای ارتکاب جرم جاسوسی رایانه‌ای مورد استفاده قرار نمی‌گیرند چراکه جرم جاسوسی رایانه‌ای دارای تعریف قانونی و شرایط خاصی است که در مقاله‌ای دیگر به آن پرداخته شده است.
در واقع نرم‌افزارهای جاسوسی می‌توانند برای کسب اطلاعات مورد نظر جاسوس مورد استفاده قرار گیرند و این اطلاعات هرچیزی می‌تواند باشد (برعکس آنچه در جرم جاسوسی رایانه‌ای مقرر شده است).
نکته دیگر اینکه هدف این مقاله افزایش آگاهی مخاطبان برای جلوگیری از مورد جاسوسی قرار گرفتن رایانه‌ی آن‌هاست چراکه پیشگیری بهتر از درمان است.
با این حال، در صورتی که بزهدیده از جرم جاسوسی بخواهد اقدام به شکایت نموده و ضرر و زیان ناشی از این جرم را مطالبه نماید، بهتر است مراحل شکایت خود را از طریق بهترین وکیل آشنا با این حوزه پیگیری نماید.
نرم‌افزار جاسوسی چیست؟
نرم‌افزار جاسوسی هر نوع فناوری یا برنامه روی رایانه است که اطلاعات را بطور پنهانی جمع‌آوری می‌کند.
نوع اطلاعاتی که نرم‌افزارهای جاسوسی از رایانه جمع‌آوری می‌کند نیز متفاوت است.
بعضی نرم‌افزارهای جاسوسی فقط اطلاعات سیستمی را ردیابی می‌کنند، مانند نوع اتصال شخص به اینترنت و سیستم عامل کامپیوتر، بقیه نرم‌افزارهای جاسوسی اطلاعات فردی را جمع‌آوری می‌کنند، مانند ردگیری عادات و علائق شخص در هنگام کار با اینترنت و در مواردی این نرم‌افزارها با فایل‌های شخصی سروکار دارند.
انواع نرم‌افزارهای جاسوسی
همانگونه که بیان شد، نرم‌افزار جاسوسی هر نوع نرم‌افزاری است که اطلاعات را از یک کامپیوتر بدون آگاهی کاربر بدست می‌آورد.
بنابراین این نرم‌افزارها محدود به نمونه‌ی خاصی نمی‌شوند و انواع زیادی از این نوع نرم‌افزارها در اینترنت فعال هستند اما می‌توان آن‌ها را به دو گروه عمده تقسیم کرد:
1- نرم‌افزار جاسوسی خانگی (Domestic Spyware)
نرم‌افزار جاسوسی خانگی نرم‌افزاری است که شخص ثالث به قصد جمع‌آوری اطلاعات بدون آگاهی صاحب کامپیوتر بر روی آن نصب می‌کند.
این نوع نرم‌افزار همچنین توسط صاحبان کامپیوترها به منظور آگاهی یافتن از تأثیرات اینترنت بر روی شبکه‌های کامپیوتری خودشان، خریداری و نصب می‌گردد.
علاوه بر این، مجریان قانون از نرم‌افزارهای جاسوسی برای آگاهی یافتن از فعالیت مجرمانی استفاده می‌کنند که این مجرمان خود از همین نرم‌افزارهای جاسوسی برای دسترسی اطلاعات از رایانه‌های شخصی به قصد دزدی داده‌ها استفاده کرده‌اند.
2- نرم‌افزار جاسوسی تجاری (Commercial Spyware)
این نرم‌افزار که به عنوان Adware نیز شناخته می‌شود، نرم‌افزاری است که شرکت‌ها برای تعقیب فعالیت‌های وبگردی کاربران اینترنت استفاده می‌کنند.
این شرکت‌ها اغلب اطلاعات حاصل را به بازاریابان می‌فروشند تا با اطلاعات بدست آورده از کاربران، آن‌ها را با تبلیغات خاصی مورد هدف قرار دهند.
روش‌های مقابله با نرم‌افزارهای جاسوسی
نصب نرم‌افزار جاسوسی روی رایانه می‌تواند با مشاهده یک وب‌سایت، دیدن یک ایمیل به فرمت HTML یا با کلیک کردن یک پنجره بازشونده (pop-up) آغاز شود.
روند دانلود به شخصی که از رایانه‌اش جاسوسی می‌شود اطلاع داده نمی‌شود، بنابراین شخص از اینکه کامپیوترش پذیرای یک نرم‌افزار جاسوسی شده است، بی اطلاع خواهد ماند.
نرم‌افزار جاسوسي عاملي آزاردهنده است كه سرعت رايانه را كم مي‌كند، حافظه اصلی سامانه را بي‌دليل پر مي‌كند و بدون اطلاع افراد در سامانه جاسوسی کرده و اطلاعات موردنظر را از آن خارج می‌کند.
بنابراین بسیار مهم است افراد با روش‌هایی با این اقدام جاسوسان مقابله نمایند. بدین منظور در ادامه پیشنهاداتی آورده شده است.
- بازنكردن صفحه‌هاي ناشناس وب: هنگام گشت‌وگذار در اينترنت، هیچ‌گاه صفحه‌های ناشناس و تبلیغاتی را که به نوعی شما را به سمت خود جلب می‌کنند تا بتوانند به هدف‌های خود برسند باز نکنید؛
- توجه به هشدارهای آنتی‌ویروس‌ها: هنگام کار با سامانه یا اینترنت، به هشدارهای آنتی‌ویروس توجه کنید و آن را مدنظر داشته باشید، زیرا ممکن است برخلاف تصور شما، آنچه آنتی‌ویروس شناسایی کرده است بسیار مهم باشد؛
- به‌روز‌رسانی نرم‌افزارهای ضدویروس: تنها نصب برنامه ضدویروس و داشتن سامانه‌ای بدون ویروس و مقاوم در برابر حمله‌ی ویروس‌ها کافی نیست. هرروزه ویروس‌های جدیدی عرضه می‌شود و در سال‌های اخیر نیز این امر با افزایش دانش در مورد مشکلات امنیتی نرم‌افزارها و سیستم‌های عامل افزایش یافته است.؛
- ایمن کردن رایانه‌ی شخصی و اداری با ابزار و نرم‌افزارهای ضدجاسوسی؛
شناسایی راه‌های ورود به رایانه توسط جاسوسان
پنجره‌های پاپ‌آپ
پنجره‌های کوچکی که به هنگام بازدید از وب‌گاه، ظاهر می‌شود و پیام‌های گوناگونی برای فریب شخص دارند.
در این پنجره‌ها، بطور معمول دکمه‌های متفاوتی مانند پذیرش، لغو و بستن وجود دارد ولی هیچ‌یک از آن‌ها کار اصلی خود را انجام نمی‌دهند و با فشردن هریک از این دکمه‌ها، جاسوس‌افزار روی سامانه نصب می‌شود.
برنامه‌های رایگان اینترنتی
امروزه بسیاری از کاربران اینترنت بنابر نیاز خود برنامه‌هایی را که به رایگان روی اینترنت قرار گرفته بارگیری و نصب می‌کنند. بیشتر صاحبان این برنامه‌ها در ازای دریافت مبلغی یا با هدف‌های تجاری دیگر، رمز جاسوس‌افزار را در برنامه‌ی خود قرار می‌دهند و هنگام نصب آن نرم‌افزار، جاسوس‌افزار نیز روی رایانه قرار می‌گیرد و شروع به کار می‌کند.
لوح‌های فشرده و فلش‌ها
لوح‌های فشرده و فلش‌ها به علت اینکه بین سامانه‌های زیادی جابه‌جا می‌شوند قابلیت اینکه برنامه‌های مخرب هم داشته باشند دارند.
ویروس‌ها
برخی ویروس‌ها رمزهایی برای نصب جاسوس‌افزار دارند. ویروس‌ها در دیسک‌های رایانه‌ای مانند فلاپی‌ها و سی‌دی‌ها، نرم‌افزارهای قابل بارگذاری در اینترنت و در ضمیمه‌ی پست الکترونیک یافت می‌شوند.
نشانه‌های نرم افزار جاسوسی
این نکته را نیز باید اضافه کرد که تشخیص آلوده بودن رایانه به نرم‌افزارهای جاسوسی کار سختی نیست و برخی از نشانه‌های آن شامل موارد زیر است:
- تغییر ناگهانی صفحه خانگی مرورگر
- ایجاد نوارابزارهای جدید
- ظاهر شدن پی‌در‌پی پنجره‌های پاپ‌آپ
- تغییر نشانی از سوی مرورگر
- ایجاد آیکون‌های جدید روی صفحه نمایش
- عملکرد کند رایانه
- خاموش شدن ضدویروس
نویسنده: زهرا داوودی
