اظهارنامه نوشته‌ای است كه مطابق مقررات قانونی تنظيم شده و وسيله‌ی قانونی بيان مطالب است و به آن اظهاريه هم گفته می‌شود. در واقع اظهارنامه اولين اقدام قبل از طرح دعوا و يک درخواست رسمی بدون حضور در مراجع قضايی است و اگر اظهارشونده به خواسته متقاضی ترتيب اثر ندهد اظهاركننده از طريق مراجع قضايی پيگيری خواهد نمود.
اصولا اظهارنامه به سه منظور مورد استفاده قرار می‌گيرد:
1- ممكن است اظهاركننده بخواهد قبل از طرح دعوا با طرف مقابل خود صلح و سازش كند كه با ارسال اظهارنامه از طرف مقابل برای صلح و سازش دعوت می‌كند.
2- ممكن است اظهاركننده دليلی جهت اقامه‌ی دعوی و احقاق حق خود نداشته باشد كه با ارسال اظهارنامه و دريافت پاسخ طرف مقابل خود می‌تواند در دادگاه به پاسخ ارائه شده طرف مقابل استناد نمايد.
3- ممكن است ارسال اظهارنامه قبل از طرح دعوی مطابق برخی از قوانين الزامی باشد كه اظهاركننده در اين موارد نيز اقدام به ارسال اظهارنامه می‌كند.
در ادامه ابتدا شرح ماوقع اختلاف و سپس نمونه اظهارنامه‌ی انجام عین تعهد که توسط وکیل سعید نجات‌زادگان و زهرا داودی تنظیم شده است، آورده خواهد شد.
شرح اختلاف
اختلافی که منجر به تنظیم اظهارنامه‌ی زیر گردید، بر اساس قراردادی می‌باشد که میان کارفرما و پیمانکار منعقد شد.
به موجب این قرارداد، پیمانکار تعهدی مبنی بر ساخت و تحویل کلبه‌ی چوبی در آدرس موردنظر با وصف معین و در زمان مشخص را برعهده گرفت و در برابر آن کارفرما متعهد به پرداخت مبلغ قرارداد بوسیله‌ی 4 چک در وجه پیمانکار گردید. با این وجود، اگرچه پروژه توسط پیمانکار در مراحل ساخت قرار گرفت اما به علت عدم امکان ثبت چک بنام پیمانکار، چک‌ها به کارفرما عودت داده شد و در عوض 11 چک به پیمانکار تحویل داده شد.
اختلاف اصلی طرفین در این زمان بروز پیدا کرد؛ با این توضیح که از نظر کارفرما مبالغ پرداختی در وجه پیمانکار بیش از میزان پیشرفت پروژه بود و به همین خاطر کارفرما از 11 چک مذکور تنها 6 فقره‌ی آن را ثبت کرد و قصد داشت باقی چک‌ها را بعد از اتمام و تحویل پروژه ثبت نماید.
از آنجایی که بدون ثبت چک دارنده قادر به دریافت مبلغ چک نخواهد بود، پیمانکار عدم ثبت 5 چک را بر عدم قصد پرداخت تلقی نموده و علیرغم انقضای مدت زمان تحویل موضوع قرارداد پروژه را تعطیل کرد. به همین خاطر، پیمانکار تقاضای تنظیم اظهارنامه‌ی انجام عین تعهد را نمود تا بوسیله‌ی آن تعهد قراردادی طرف مقابل را یادآوری نموده و خسارت قراردادی که به علت تاخیر در تحویل عین تعهد پیش‌بینی شده بود، مطالبه نماید.
لازم به ذکر است به موجب قرارداد منعقد شده میان طرفین، ضمانت اجرای عدم ثبت چک پرداخت وجه چک ظرف 24 ساعت از تاریخ چک بوده و عدم ثبت به پیمانکار حق تعطیلی پروژه یا تاخیر در تحویل موضوع تعهد را نمی‌دهد. همچنین، در کنار سایر درخواست‌های اظهارکننده که شامل جبران خسارت و استراداد اموال امانی او بود، مطابق درخواست اظهارکننده، شرکت در فرایند مذاکره و مصالحه برای اقاله‌ی قرارداد نیز پیش‌بینی گردیده است.
همچنین مراجعه کنید: مشاوره با وکیل
نمونه اظهارنامه‌ی انجام عین تعهد
| بسمه تعالی شماره اظهارنامه: |  قوه قضائیه اظهارنامه | تاریخ تقدیم : کدرهگیری : پیوست: … برگ |
| مشخصات | نام | نام خانوادگی | نام پدر | شغل | محل اقامت |
| مشخصات اظهارکننده | |||||
| مشخصات مخاطب |
| موضوع اظهارنامه |
| دلایل و منضمات |
| «بسمه تعالی» مخاطب محترم با سلام، احتراماً به موجب ماده 156 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مراتب ذیل را رسما به اطلاع می‌رساند: اینجانب به عنوان کارفرما، قرارداد شماره …. مورخ … با موضوع ساخت کلبه چوبی به مساحت … متر مربع مطابق با شرایط و مفاد قرارداد مذکور در آدرس …. را با جنابعالی منعقد نموده و از بابت مبلغ قرارداد تعداد … فقره چک هرکدام به مبلغ …. ریال به شماره‌های ………..، ………..، ……….. و به ترتیب به تاریخ‌های ………..، ………..، ……….. همگی عهده‌ی بانک …………….. به جنابعالی تحویل داده شد. هرچند اینجانب با رعایت حسن نیت اقدام به ایفاء تعهدات قراردادی خود نموده و تابه‌حال اقساط حال شده از مبلغ قرارداد را تماماً و کمالاً پرداخت نموده‌ام، اما متاسفانه علیرغم درخواست‌های مکرر بنده، شما بدون عذر موجه از اجرای پروژه و انجام تعهد خود مبنی بر تحویل موضوع قرارداد تا تاریخ … امتناع نموده و پروژه‌ی ساخت‌وساز کلبه‌ی چوبی را به شکل نیمه‌کاره رها نموده‌اید. با توجه به مراتب مزبور، به موجب این اظهارنامه رسماً به شما اعلام می‌نمایم: اولاً، با توجه به عدم پیشرفت پروژه و تعلق خسارت تاخیر در انجام تعهد بر ذمه‌ی شما که منجر به بستانکاری اینجانب از جنابتان گردیده است، اینجانب شما را فعلاً مستحق دریافت مبلغ هیچکدام از .. فقره چک فوق‌الذکر نمی‌دانم و از همین‌رو، ضروریست در راستای اصل حسن‌نیت و پرهیز از تضرر اشخاص ثالث، از هرگونه انتقال اسناد تجاری مزبور به سایرین اجتناب نمایید. با توجه به استحضار شما از مراتب مزبور، در صورت اقدام خلاف، شخصاً مسئول پاسخگویی و جبران مافات در قبال اینجانب و شخص منتقل‌الیهم احتمالی خواهید بود. ثانیاً، در صورتی که بر خلاف مراتب فوق‌الذکر، به هر دلیلی خود را مستحق مطالبه‌ی اقساط مبلغ قرارداد می‌دانید، لازم است نخست از طریق مرجع حل اختلاف، استحقاق خود را بر دریافت مبالغ چک‌های فوق‌الذکر اثبات نموده و سپس، جهت وصول آن‌ها اقدام نمایید. بدیهی است مطالبه‌ی مبالغ مزبور علیرغم عدم استحقاق، به منزله‌ی «اکل مال بالباطل» و قابل پیگرد قانونی در مراجع حقوقی و کیفری خواهد بود. ثالثاً، بدینوسیله مجدداً و موکداً به شما تذکر داده می‌شود که به تعهدات و التزامات قراردادی خویش بازگشته و فی‌الفور ادامه‌ی اجرای موضوع قرارداد و تکمیل بنا را آغاز نمایید. در غیر این صورت مراتب از طریق مرجع حل اختلاف، ضمن مطالبه‌ی تمامی حقوق، خسارات و هزینه‌های قانونی علیه شما پیگیری شده و عواقب هرگونه کوتاهی و عدم اقدام به موقع برعهده‌ی شخص شما خواهد بود. رابعاً، علاوه بر مطالبه‌ی انجام عین تعهد، به‌موجب این بند پرداخت خسارت روزانه … ریال به ازای هر روز دیرکرد در تحویل موضوع قرارداد از تاریخ تحویل (…) لغایت تاریخ تکمیل و تحویل کلبه‌ی چوبی موضوع قرارداد و همچنین جبران تمامی خسارات وارده به ملک اینجانب و استرداد اموال متعلق به بنده درخواست می‌گردد. خامساً، بدینوسیله در راستای اثبات حسن‌نیت خود در تعاملات قراردادی به شما اعلام می‌گردد در صورتی که به هر دلیلی امکان ادامه‌ی انجام تعهد و تحویل موضوع قرارداد را ندارید، اینجانب آمادگی شرکت در فرایند مذاکره و مصالحه برای اقاله‌ی قرارداد یا کمک گرفتن از ثالث جهت تکمیل بنا را دارم. با احترام: نام اظهارکننده |
| امضا |
