عجب بالا و پایین داره بازار!
چند سالی است که تبِ تند سرمایهگذاری در بازارهای مالی مانند بورس اوراق بهادار یا رمزارزها دامن‌گیرِ همگان شده است.
کاهش ارزش پولِ ملی و افزایشِ شدیدِ قیمت‌ها، تبدیل پول نقد به دارایی‌های سرمایه‌ای را اجتناب ناپذیر کرده است.
می‌دانید که برای فعالیت در بازارهای مالی دانش و تجربه‌ی زیادی لازم است. از سوی دیگر بسیاری از افرادی که به دلایل پیش‌گفته خود را ناگزیر از سرمایهگذاری در بازارهای مالی می‌بینند وقت و شاید حوصله‌ی فراگیری اصول سرمایهگذاری را ندارند.
این شرایط فرصت مناسبی را برای کلاهبرداران فراهم می‌کند تا با استفاده از تکنیک‌هایی گاه ساده و گاه پیچیده، سرمایه این افراد را از دستشان دربیاورند. در این مطلب می‌خواهیم به یکی از این روش‌ها به نام «پامپ و دامپ» بپردازیم.
پامپ و دامپ چیست؟
پیش از توضیحِ فرایندِ پامپ و دامپ لازم است به یک‌سری مسائل مقدماتی بپردازیم. نوسان یا همان بالا و پایین رفتن قیمت‌ها طبیعت بازارهای مالی است. صعود و نزول‌ها در اکثر مواقع به صورت ناگهانی یا اصطلاحا شارپ (تیز) اتفاق نمی‌افتند و از نموداری سینوسی (با فراز و فرود) پیروی می‌کنند. رویکردهای فعالینِ بازارهای مالی نیز به دو دسته قابل تقسیم است؛ سرمایهگذاری و نوسان‌گیری.
سرمایه‌گذاران رویکردی درازمدت دارند اما نوسان‌گیرها از همین صعود و نزول‌های روزانه بهره می‌برند. می‌دانید که قیمت در بازار تابع عرضه و تقاضاست. اگر تقاضا بیشتر باشد قیمت بیشتر می‌شود و اگر عرضه بیشتر شود قیمت پایین می‌آید.
حال می‌خواهیم به توضیحِ فرایندِ پامپ و دامپ بپردازیم. این اصطلاح از دو بخش تشکیل شده است.
پامپ یا بالا بردن و دامپ یا پایین آوردن.
این شگردِ کلاهبردارانه به این صورت است که بعضی یا همه‌ی دارندگانِ عمده‌ی یک سهم یا یک رمزارز یا توکن با تشویق و ترغیبِ مردم به خرید و یا با دادن وعده سود سرشار به آنان تقاضای کاذبی در بازار ایجاد می‌کنند که مبنای واقعی ندارد.
این تقاضا باعث بالا رفتن قیمت می‌شود که به آن پامپ می‌گویند.
توجه داشته باشید که بالا رفتن قیمت در این شرایط مبنای واقعیت ندارد. یعنی سهم واقعا به آن مقدار ارزنده نیست و قیمت فقط به خاطر هیجانِ ایجاد شده توسطِ دارنده‌ی عمده بالا رفته است.
در این زمان دارنده و تشویق کننده سهم یا رمزارز خود را می‌فروشد و باعث می‌شود که عرضه بیشتر از تقاضا شود.
در این مرحله که دامپ نامیده می‌شود باقی خریداران نیز از ترس بی‌ارزش شدنِ دارایی‌شان اقدام به فروش می‌نمایند و این کار عرضه را بیش از پیش بیشتر می‌کند و موجب کاهشِ قیمتِ بیشترِ سهم یا رمزارز می‌شود.
این روش رایجی است که توسط کلاهبرداران و برای فریبِ سرمایه‌گذارانِ ناآگاه استفاده می‌شود.
پامپ و دامپ تقریبا در همه‌ی بازارهای مالی قابل اجراست اما در بعضی بازارها که به اصطلاح عمق کمتری دارند و همچنین نظارت بر آن‌ها کمتر است خطر بیشتری سرمایه‌گذاران را تهدید می‌کند.
نمونه‌ای از این بازارهای کم‌عمق و بی‌نظارت توکن‌ها هستند که برخلافِ رمزارزها از بلاک‌چینِ مخصوص به خود برخوردار نیستند و در نتیجه تولیدشان راحت‌تر است.
این اتفاق برای شما یا نزدیکانتان نیز افتاده باشد و طبیعتا در آن زمان با این پرسش روبه‌رو می‌شوید که چه کار می‌توان کرد؟ در ادامه مطلب با ما همراه باشید.
آیا پامپ و دامپ جرم است؟
از آنجایی که پامپ و دامپ مسئله‌ای نوظهور است، به صورت مستقل در قوانین ما مورد جرم‌انگاری قرار نگرفته است. اما با جستجو در قوانین مختلف می‌توان گفت که بسته به اینکه پامپ و دامپ در کدام بازار مالی باشد می‌توان عنوان مجرمانه‌ی متفاوتی برایش تعریف کرد.
کلاهبرداری پامپ و دامپ در بازار ارز دیجیتال
خاصیت ارزهای دیجیتال غیرقابل ردیابی بودن آنهاست. در نتیجه هیچ دولتی در دنیا کنترلی بر بازار ارزهای دیجیتال ندارد.
اما می‌توان کسانی را که از طریق فضای مجازی افراد را ترغیب به سرمایهگذاری در توکن‌ها یا رمزارز‌های خاص می‌کنند به کلاهبرداری متهم کرد.
چرا که مطابق ماده یک قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، وجود حیله و تقلب یا امیدوار کردن به امور غیر واقع از شرایط تحقق این جرم است.
پس اگر شخصی با تبلیغات و فریب وعده‌ی بالا رفتنِ قیمت یک رمزارز یا توکن را بدهد و اشخاص را به خرید آن ترغیب کند و در نهایت موجب ضرر آنان بشود کلاهبردار است و می‌توان در دادسرای فضای مجازی یا پلیس فتا از او شکایت کرد.
کلاهبرداری پامپ و دامپ در بازار بورس اوراق بهادار
بند 3 ماده 46 قانون بورس اوراق بهادار مقرر می‌دارد:
«هر شخصي كه اقدامات وي نوعاً منجر به ايجاد ظاهري گمراه كننده از روند معاملات اوراق بهادار يا ايجاد قيمـت‌هـاي كاذب و يا اغواي اشخاص به انجام معاملات اوراق بهادار شود.»
پس فریب خریداران از طریق دستکاری قیمت‌ها و نشان دادن ارزش سهم به مقداری بیش از واقعیت مطابق یک قانون خاص جرم‌انگاری شده و قابل شکایت است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
BRG, WOJ, BANK چند نمونه‌ی مشکوک به پامپ و دامپ در حوزه رمزارزها!
آیا توکن BRG کلاهبرداری است؟
بنیان‌گذارانِ این توکن مدعی بودند که این توکن با پلتفرم بریج اوراکل مرتبط است و تلاش می‌کردند تا با تبلیغات گسترده BRG را ارزنده نشان دهند و مردم را ترغیب به سرمایهگذاری در آن نمایند.
گرچه از ابتدا بعضی فعالین عرصه جرایم سایبری و رمزارزها نسبت به مشکوک بودن این توکن هشدار داده بودند.
به هر روی شکایت‌های زیادی مبنی بر وقوعِ پامپ و دامپ در مورد این رمزارز به ثبت رسید. تا جایی که در اردیبهشتِ 1400 خبر دستگیریِ سازنده‌ی آن اعلام شد. البته هنوز حکم قطعی در این مورد صادر نشده. اما مرکز بررسی جرایم سازمان‌یافته‌ی سایبری در اطلاعیه‌ی خود این توکن را «غیر قانونی»، «بدون پشتوانه» و «غیرمعتبر» توصیف کرده است.
آیا توکن WOJ کلاهبرداری است؟
این توکن که به پروژه ووجک فاینانس وابسته بود ادعا می‌کرد که در آینده تبدیل به یک توکن حاکمیتی خواهد شد. در نتیجه اگر معامله‌گران ضرری نیز متحمل شوند آن را جبران خواهد کرد.
همچنین این توکن نیز مانند باقی توکن‌ها با ارائه اطلاعاتی که به سختی قابل راستی‌آزمایی هستند یا عملا کسی حوصله پیگیری آن‌ها را ندارد سعی داشت تا خود را کاربردی معرفی کند و شبهه‌ی پامپ و دامپی بودن را برطرف نماید.
اما بیشتر حجم معاملات این توکن متعلق به سلبریتی‌هایی بود که برایش تبلیغ می‌کردند و با گذاشتن عکس‌هایی از معاملات خود، انتظار سودهای چند ده درصدی در مدت چند ساعت را برای مخاطب ایجاد می‌کردند.
بلاخره و متاسفانه سرنوشت این توکن نیز چیزی جز دامپِ شدید و ضرر هنگفتِ سرمایه‌گذران نبود. البته نکته خطرناک دیگر این رمزارز وجود شرطی در قرارداد هوشمندش بود که قابلیت بستنِ حساب‌های با موجودی بالا یا غیرفعال کردن قابلیت مبادله را به صاحب توکن می‌داد!
آیا توکنِ BANK کلاهبرداری است؟
نام این توکن جدیدترین موردی است که تا زمان نگارش این مطلب توجه فعالین عرصه رمزارزها را به خود جلب کرده است.
اطلاعات زیادی از این توکن در دست نیست اما مشاهده نمودار ارزشِ آن نشان دهنده‌ی یک پامپ و دامپ بزرگ است.
چگونه از پامپ و دامپ در مشهد شکایت کنیم؟
همانطور که در بخش گذشته توضیح دادیم دو روش متفاوت برای دو نوع پامپ و دامپ که در بازارهای مالی مختلف ممکن است به وقوع بپیوندد وجود دارد.
در صورتی که از طریقِ کلاهبردارانِ فعال در شبکه‌های اجتماعی شما را به خرید رمزارز یا توکن ترغیب کرده و از این طریق به شما خسارت زده‌اند، می‌توانید از طریق دادسرای جرایم رایانه‌ای مشهد یا پلیس فتای مشهد و به جرم کلاهبردای اینترنتی از آنان شکایت کنید. به خاطر داشته باشید که در همه این مراحل، به همراه داشتنِ وکیلِ ارز دیجیتال باتجربه می‌تواند تاثیرِ زیادی بر روند شکایت شما داشته باشد.
سامانه‌ی دیده‌بان سلامت بازار سرمایه
در صورتی که فکر می‌کنید که مالکِ عمده یا سهامدارانِ حقوقیِ سهمی که در سبد سهام‌تان دارید مرتکبِ تخلفی که در قسمت قبل ذکر کرده‌ایم شده‌اند می‌توانید از طریقِ سامانه‌ی دیده‌بانِ سلامتِ بازارِ سرمایه به نشانیِ https://dideban.seo.ir/ اقدام کنید.
در این بخش شما می‌توانید به دو شکل اقدام کنید.
روش اول، ثبت شکایت
این روش مختصِ سهام‌داران است. شکایت مطرح شده در این بخش توسط «گروه پاسخگویی به شکایات» سازمان بورس و اوراق بهادار که یکی از بخش‌های «مدیریت پیگیری امور تخلفات» است رسیدگی می‌شود. این بخش از سال 1385 وظیفه‌ی رسیدگی به شکایت‌های مردمی را به عهده دارد. همچنین شما می‌توانید با استفاده از کد ملی یا کد رهگیری از وضعیت رسیدگی به شکایت خود باخبر شوید. نتیجه شکایت نیز قابل اعتراض می‌باشد.
روش دوم، ثبت گزارش ناهنجاری یا سوت‌زنی
در ادبیاتِ مبارزه با فساد، سوت‌زن به کسی گفته می‌شود که پرده از وقوع یک فساد یا تخلف برمی‌دارد. این سوت‌زن می‌تواند یک خبرنگار یا یک فعال عادی در بازار سرمایه باشد.
برخلاف روش پیشین که مختص سهامدارانِ یک سهم بود، در این روش حتی افرادِ غیر سهام‌دار هم می‌توانند وقوعِ تخلف را گزارش دهند.
اگر گزارش حاکی از یک ناهنجاری عمده بوده و حایز شرایط مندرج در دستورالعمل «پاداش» باشد، سوت‌زن به میزانِ 10 تا 30 درصدِ جزای نقدی موضوع حکم را به عنوان جایزه دریافت خواهد کرد.
البته لازم به ذکر است که صدور رای از راه‌های بالا به معنی جبران خسارت نیست و افراد باید پس از آن از طریق مراجع دادگستری برای جبران خسارت خود اقدام کنند.
چگونه در دامِ پامپ و دامپ گرفتار نشویم؟
1. بدون داشتنِ دانشِ کافی در مورد بازارهای مالی اقدام به سرمایهگذاری نکنید. مطالعه کتاب، شرکت در دوره‌های معتبر و مشورت با متخصصینِ مطمئن پیش از ورود به این حوزه ضروری است. شما می‌توانید با داشتن اطلاعات کافی سوابق سهم یا توکن را بررسی کنید و با بهره‌گرفتن از تحلیل‌های تکنیکال و فاندمنتال بینشی نسبت به ارزندگیِ سهم پیدا کنید.
2. «عجله کارِ شیطونه»! پس به هیچ عنوان عجله نکنید و به اصطلاح جوگیر نشوید. موفقیت در بازارهای مالی با صبر گره خورده است. و دقیقا یکی از ترفندهای این کلاهبرداران این است که به شما القا کنند این فرصت غیرقابل تکرار و بی‌نظیر است تا شما عجله کنید و از مشورت و تحقیق بیشتر چشم‌پوشی نمایید. یادتان باشد که فرصت کسب سود در بازارهای مالی همیشه وجود دارد.
3. «هیچ گربه‌ای محض رضای خدا موش نمی‌گیره»! مشاوره‌ی حرفه‌ای در هیچ زمینه‌ای رایگان نیست، مخصوصا بازارهای مالی. چرا باید کسی اطلاعات یک توکن که می‌تواند افراد را در عرض چند ساعت میلیاردر کند به رایگان در اختیار همگان قرار دهد؟ پس حتما سوابقِ افرادی که خود را به عنوان فعال اقتصادی معرفی می‌کنند را بررسی کنید.
4. یکی از ترفندهای کلاهبرداران استفاده از سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرهای محبوب است. یادتان باشد محبوبیت این افراد به هیچ‌عنوان تضمین کننده‌ی تبلیغات‌هایشان نیست و آن‌ها هیچ مسئولیتی در قبال خسارت‌های شما نخواهند پذیرفت. ارزش یک سهم یا توکن به عوامل بسیاری بستگی دارد که تبلیغ شدنش توسط افراد جز هیچ‌یک از این عوامل نیست.
5. حتما به این نکته توجه داشته باشید که بازارهای مالی برای سرمایهگذاری از محل مازادِ درآمد شما هستند. پس به هیچ عنوان پولِ مورد نیاز برای امور روزانه خود را وارد این بازارها نکنید. همچنین از فروختنِ خانه یا ماشین خود به امیدِ سودِ بیشتر جدا خودداری کنید. اصلاح و ریزش جزئی از بازار است و سرمایه‌گذار حرفه‌ای باید تاب تحمل آن را داشته باشد.
6. آزموده را آزمودن خطاست! دیده شده که برخی از افراد بعد از نابود شدن سرمایه‌شان دوباره به همان افراد سودجو مراجعه می‌کنند به امید اینکه با گرفتن راهنمایی مجدد از ایشان ضرر خود را جبران کنند. کلاهبرداران نیز البته با آغوشِ باز می‌پذیرند و با وعده‌ی کسب سود، علاوه بر جبرانِ ضرر، سرمایه‌ی مال‌باخته را مجددا وارد یک توکن جدید می‌کنند. نیازی به گفتن نیست که از اعتماد به این افراد نتیجه‌ی جدیدی به دست نمی‌آید و فقط سرمایه‌ی بیشتری از بین می‌رود. پس حتما به جای مراجعه به کلاهبرداران، به وکیلِ ارز دیجیتال باتجربه مراجعه کنید تا شانسی برای پس گرفتنِ سرمایه‌تان وجود داشته باشد.
نتیجه‌گیری
از قدیم گفته‌اند که جای پنیر مجانی روی تله موش است! پس به هیچ عنوانِ فریبِ تبلیغاتِ رمزارزها و سهم‌های ناشناس را نخورید.
پیش از سرمایهگذاری حتما با متخصصینِ خبره مشورت کنید و اگر زمانی احساس کردید که یک جای کار می‌لنگد فوری وکیل خود را در جریان قرار دهید.
همانطوری که داشتنِ سواد مالی یکی از شروطِ وارد شدن به بازارهای مالی است، داشتنِ وکیلِ متخصص در این حوزه نیز از شروطِ ادامه‌ی فعالیت مطمئن است.
درضمن حتما به خاطر داشته باشید که ثبت شکایت از افرادی که مرتکب این کلاهبرداری شده‌اند از دو جهت بسیار مهم است. اول اینکه اگر سرمایه‌ی شما به این شکل مورد دست‌برد واقع شده، پیگیری قضایی آن موثرتر از سایر روش‌هاست.
دوم اینکه اگر این افراد بدانند که فعالین بازار به همراه وکلای باتجربه پیگیرِ نوسانات بازار هستند و از کنار شک و شبهه‌ای به سادگی نمی‌گذرند، کم کم فضا را ناامن احساس می‌کنند و دست از این فعالیت‌های کلاهبردارانه برخواهند داشت.
